سينمای ما - غوغاسالار يعنى گيتاريست (يادداشت نيما حسني‌نسب درباره كارنامه فيلمسازي سامان مقدم)
سه‌شنبه 20 بهمن 1388 - 19:57

I نظرسنجی I

بهترین فیلم جشنواره 28 را انتخاب کنید



سينماي جهان
من تسلیم شده‌ام
همه چیز با فیلمنامه آغاز می‌شود و به پایان می‌رسد
جورج كلوني این بار واقعا روانه بيمارستان شد
مریل استریپ امسال هم گزینه اصلی اسکار است
جیم شرایدن برای فیلم تازه‌اش دنیل کریگ را انتخاب کرد
سایت‌اند ساند 50 فیلمساز نامتعارف سینما را معرفی كرد
معرفی کامل فیلم «جی آی جو: ظهور کبرا» - حامد مظفری
سال‌هایِ از دست رفته (یادداشت گِئورگ ویلیامسون بر فیلم «تابستان» ترجمه پیمان جوادی)
گفتگویی با استاد ژاپنی انیمیشن جهان به بهانه نمایش فیلم تازه‌اش
قسمت‌های پنجم و ششم «اسپایدرمن» را نویسنده «زودیاک» می‌نویسد
فرار بزرگ (یادداشت برایان لوری –ورایتی- بر مجموعه تلویزیونی «فرار از زندان: فصل اول» ترجمه پیمان جوادی)
معرفی کامل «آدم‌های بامزه» - حامد مظفری


استشهادي براي خدا
  (36 رأي)

گارگردان :
علیرضا امینی
ماجراهای اینترنتی
  (22 رأي)

گارگردان :
حسین قناعت
تنها دوبار زندگی می‌کنیم
  (137 رأي)

گارگردان :
بهنام بهزادی
صداها
  (93 رأي)

گارگردان :
فرزاد موتمن
محاكمه در خيابان
  (322 رأي)

گارگردان :
مسعود کیمیایی
آقای هفت رنگ
  (71 رأي)

گارگردان :
شهرام شاه حسینی
نیش و زنبور
  (100 رأي)

گارگردان :
حميدرضا صلاحمند
کتاب قانون
  (350 رأي)

گارگردان :
مازیار میری
دو خواهر
  (1343 رأي)

گارگردان :
محمد بانکی



غوغاسالار يعنى گيتاريست (يادداشت نيما حسني‌نسب درباره كارنامه فيلمسازي سامان مقدم)
غوغاسالار يعنى گيتاريست (يادداشت نيما حسني‌نسب درباره كارنامه فيلمسازي سامان مقدم)


پانزده سال قبل نام سامان مقدم براى اولين بار به عنوان منشى صحنه و يكى از اعضاى گروه كارگردانى ردپاى گرگ (مسعود كميايى، ۱۳۷۰) در عنوان بندى اين فيلم درج شد. حالا بعد از پانزده سال سومين فيلم بلند سينمايى مقدم همزمان با آخرين ساخته كيميايى روى پرده سينماها در حال نمايش است. سه همكارى مقدم با كيميايى در ردپاى گرگ و بعد در ضيافت (۱۳۷۴) و سلطان (۱۳۷۵) به عنوان دستيار و برنامه ريز راه او را براى ورود به سينماى حرفه اى هموارتر كرد. اين قضيه شايد به نام و اعتبار كيميايى برمى گردد كه مقدم را در آن سال ها (كه هنوز قرار بود اولين فيلمش را بسازد) و حتى گاهى در اين سال ها (كه چهارمين فيلم بلندش به نام كافه ستاره قرار است در جشنواره فجر امسال به نمايش دربيايد) به عنوان يكى از دستياران كيميايى كه فيلمساز شده مى شناسند، در حالى كه مقدم در همان سال ۱۳۷۰ دستيار ابوالحسن داودى در جيب برها به بهشت نمى روند هم بود. غير از اين، دستيارى و برنامه ريزى تحفه هند (محمدرضا زهتابى) و مرد آفتابى (همايون اسعديان) را هم در كارنامه دارد و دوبار ديگر هم منشى صحنه فيلم هاى افعى (محمدرضا اعلامى، ۱۳۷۱) و من زمين را دوست دارم (داودى، ۱۳۷۲) بوده است. اگر خيلى كنجكاوى كنيد مى توانيد اسمش را در سمت دستيارى تدوين افعى هم ببينيد تا به اين نتيجه برسيد كه مقدم براى شروع فيلمسازى تجربه هاى مختلفى را پشت سر گذاشت تا رسيد به فيلمنامه سربازهاى سپيد كه قرار بود اولين فيلم بلند حرفه اى اش را براساس آن بسازد، فيلمى كه هنوز هم ساخته نشده است.
سياوش (۱۳۷۷) با داستانى درباره موسيقى و در ابتداى موج فيلم هاى تين ايجرى و آزادى هاى نسبى پس از دوم خرداد ساخته شد و با وجود كاستى ها و خام دستى هاى تجربه اول، گيشه موفقى داشت و جايگاه مقدم را در ابتداى مسير حرفه اى كمى محكم كرد. همين موفقيت اقتصادى و شرايط فرهنگى اجتماعى آن روزها زمينه ساز فيلم بعدى مقدم هم شد، يكى از سياسى ترين فيلم هاى سينماى پس از انقلاب كه باز هم حول و حوش موضوعى جوانانه ساخته شد و اشاره هاى صريح باب روزش به مقوله سياست و مطبوعات باعث شد كه موقع اكران عمومى با مشكل روبه رو شود. فيلم چند روز پس از اكران از پرده سينماها پايين آمد و با حذف دو سه صحنه و ديالوگ دوباره به نمايش عمومى برگشت. همين توقف چندروزه در كنار موضوع تازه فيلم و صحنه هايى از پارتى هاى شبانه جوانان (كه تا آن موقع به اين شكل به تصوير كشيده نشده بود) باعث شد تا اين فيلم هم فروش موفقى داشته باشد. پارتى يكى از معدود فيلم هاى سينماى ايران است كه شخصيت اصلى فيلمش را از دنياى مطبوعات انتخاب كرده، و نگاه نويسنده و كارگردان هم به تبع اين انتخاب خيلى ژورناليستى و تاريخ مصرف دار شده است. هر چه بود، موفقيت پارتى آن قدر به مذاق فيلمساز و تهيه كننده خوش آمد كه آنها را به صرافت تكرارش بيندازد. اين بار قرار بود سياست حضور پررنگ ترى داشته باشد، و مهم تر اين كه قرار شد فيلم بعدى مقدم يك كمدى موزيكال سياسى باشد كه شوخى هايش از دل هجو فضاى خاص ابتداى دهه ۱۳۸۰ بيرون بيايد و از همان فضا هم براى مجوز نمايش استفاده كند. تاخير سه ساله بين ساخت و نمايش مكس نشان مى دهد اين محاسبات چندان هم دقيق و منطقى نبوده است.
•••
تصور و حدس و گمان درباره ميزان استقبال تماشاگران سينما از فيلمى با حال و هواى مكس در فضاى دو سه سال پيش تقريباً غيرممكن است. خيلى ها معتقدند مكس در آن شرايط مى توانست رقيب جدى مارمولك باشد و ركوردهاى زيادى را جابه جا كند، اما به هر حال در شرايطى متفاوت از روزهاى ساختش روى پرده رفت، وقتى كه جامعه رفته رفته از آن فضا و حرف ها و شعارها فاصله گرفت و اصلاً سوژه ها و موضوع هاى باب روز سياست چيز ديگرى شد. نمايش فيلم در وضعيتى تا اين حد متفاوت از گمان هاى موقع ساخت، اتفاقاً محك خوبى براى برآورد و بررسى كيفيت و عيار آن است. حالا مى شود كمى فارغ از تب و تاب حرف و حديث هايى كه در مكس به هجو كشيده شده، به فيلم نگاه كرد و به اين نتيجه رسيد كه آيا كمدى مستقل موفق و قابل قبولى است يا با گذشتن از التهاب موضوع و سرد شدن تنور داغى كه انگ چسباندن اين نان بود، ديگر توش و رمقى براى خنداندن و سرگرم كردن ندارد و حرفش كهنه و نخ نما و رنگ و رو رفته نشده؟ در يك حكم كلى مى شود گفت كه فيلم سامان مقدم از اين دام بلا به سلامت گذشته و هنوز گاهى به خوبى مهم ترين وظيفه اش را به عنوان يك كمدى شاد انجام مى دهد. در وضعيتى كه رفته رفته داشت يادمان مى رفت «فيلم كمدى» اصلاً چه جور چيزى است، شايد عده اى دفاع از فيلمى مثل مكس را به حساب ذوق زدگى يا بى كيفيتى محض فيلم هاى رقيب بگذارند. واقعيت اين است كه صرف نظر از ديد خطاپوش و اغماضى كه همه نوشته ها درباره فيلم هاى ايرانى كمى تا قسمتى از آن را همراه دارند، مكس كمدى قابل دفاعى است كه از چيزى به نام «ذوق و قريحه» به عنوان حلقه مفقوده كمدى هاى اين سال ها بهره مناسبى برده است... تازه اينشتين خدابيامرز هم با اين تئورى نسبيت كار دست همه مان داده است!
•••
نوشتن درباره پيمان قاسم خانى به عنوان موثرترين چهره فيلم و عامل اصلى موفقيت مكس طبعاً به هيچ وجه چيزى از ارزش هاى كار كارگردان فيلم كم نمى كند. بخش مهمى از دلايل به ثمر نشستن چندتا از بهترين شوخى هاى فيلم به كارگردانى درست و هوشمندانه ايده هايى مربوط است كه مثل هر متن كمدى ديگرى كاملاً متكى به زمان بندى درست و دقيق اجراى شوخى است. مقدم ممكن است چيز زيادى به قابليت هاى طنزآميز متن اضافه نكرده باشد، اما قطعاً هيچ كدامشان را هم هدر نداده است. در عين حال، ساخت قطعه هاى موزيكال فيلم هم در حد و اندازه هاى سينماى بى تجربه و ناآزموده ايران جزء امتيازهاى كارگردانى سامان مقدم است. براى كشف شباهت بين دو فيلمنامه كمدى جنجالى قاسم خانى در اين سال ها (مارمولك و مكس) نياز چندانى به سلول هاى خاكسترى مغز نيست. الگوى جابه جايى به عنوان اصلى ترين و مركزى ترين ايده هر دو فيلم به راحتى در كنار هم قرارشان مى دهد و با كمى اغماض مى شود فيلمنامه ديگرى از قاسم خانى را هم كنارشان گذاشت. (خصوصاً كه اين روزها بازار تريلوژى حسابى داغ و پررونق است و از در و ديوار سينماى ايران سه گانه مى بارد!) نان و عشق و موتور هزار هم از مايه جابه جايى كم بهره نگرفته، چه در ايده مركزى هجو گنج قارونى و چه با حضور يك مكانيك يك لاقبا در خانواده اى ظاهراً اشرافى و متشخص. تازه در كنار اينها يكى از ايده هاى مركزى ماجرا هم جابه جايى شخصيت آريو شمس است كه گره گشايى پايانى را باعث مى شود. تا همين جا هم مى شود پيمان قاسم خانى را به عنوان و لقب «فيلمنامه نويس مولف» مفتخر كرد، هر چند سال ها است كه اين عبارت «مولف بودن» اعتبارى برايش نمانده كه بشود خرج ديگران كرد. (شرمنده جناب قاسم خانى!) شباهت هاى ميان اين سه فيلمنامه ـ سواى استفاده از الگوى جابه جايى- براى كنار هم قرار دادن و مقايسه حسابى راه مى دهند. هر سه گوشه چشمى به هجو مناسبات سياسى دارند، نگاهشان به شخصيت هاى جوان شباهت هاى زيادى با هم دارد و از همه مهم تر از نظر تماتيك هم هر سه تاى اين فيلمنامه ها قرار است در نهايت يك حرف كلى و اساسى را در قالب طنز و شوخى بگويند: اين كه اگر به هم نزديك شويم و كنار هم باشيم، خيلى از اين دعواها و اختلاف هاى ظاهراً بزرگ و غيرقابل حل اصلاً محلى از اعراب پيدا نمى كنند. روحيه خاص و نگاه منحصربه فرد قاسم خانى به دنياى دوروبرش به او امكان مى دهد كه خودش را از شرايط منفك كند و در جايى دور از وضعيتى كه درش قرار داريم، امكان فراوانى براى شوخى و هجو اين موقعيت هاى ظاهراً جدى پيدا كند: جوان هاى سياسى دوآتشه نان و عشق و... كه حالا با اين شدت و حدت جلوى هم ايستاده اند، همبازى و بچه محل روزهاى نه چندان دورى بودند كه اختلاف هايشان را بيش تر از رقابتى سياسى، به ادامه همان بازى هاى كودكانه كوچه و خيابان تبديل مى كرد، جوان هاى مارمولك هم با پيش نماز باحال و عجيب و غريب مسجد شهر كوچكشان حسابى رفيق مى شوند و اين موقعيت ها به شكل ديگرى در مكس هم تكرار شده است، اين جا هم با مديران و مقامات خشك و عصاقورت داده اى طرفيم كه بدشان نمى آيد گاهى بشكنى هم بزنند و گردنى تكان بدهند و اعضاى گروه فشارى را مى بينيم كه به راحتى كنار دشمن ظاهرى شان مى نشينند و از او براى ريزش مو چاره جويى مى كنند.
اين وسط نكته كليدى و جالبى هست كه خودش در باطن وضعيتى كميك و هجوآميز دارد، اين سه فيلمنامه را فقط كسى مى تواند نوشته باشد كه برعكس چيزى كه به نظر مى رسد، ابداً آدمى سياسى و علاقه مند به اين موضوع ها و جريان ها نيست. به همين دليل است كه گفتم نويسنده مى تواند فارغ از گرفتارشدن در وضعيت هاى مختلف و شرايط روز جامعه و دوروبرش به آنها نگاه كند و از دل تناقض هاى بامزه و پيچيده آن شوخى و خنده و جوك بيرون بكشد. جالب اين جاست كه تقريباً همه مصالح طنز موجود در اين فيلمنامه ها، جزء جدى ترين و اساسى ترين مسائل روز جامعه بوده اند كه شكل جدى آنها زمينه ساز مهم ترين رقابت هاى سياسى اين سال ها بوده است. قاسم خانى با كنارزدن لايه نازك روى اين وضعيت پيچيده و رقابت هاى سياسى، درست روى خود آدم ها متمركز مى شود و وقتى فارغ از هر گوه تعلق حزبى و جناحى و ايدئولوژيك نگاه شان مى كند، به اين نتيجه مى رسد كه آشتى دادن اين همه آدم متفاوت و متخاصم آن قدرها هم كه فكرش را بكنيم سخت و ناممكن نيست (لااقل اين كه سينما اصلاً يكى از مهم ترين دلايل جذابيتش در تصويركردن همين ناممكن هاست). ايده هوشمندانه پايانى مكس كار هر كس هست دستش درد نكند، چون دقيقاً چكيده و فشرده تمام اين حرف ها و موضوع ها است و همين است كه باعث مى شود تماشاگران مختلف تا آن حد با ديدنش سر شوق بيايند.
•••
ساختمان فيلمنامه مكس و منطق روايى اش گاهى حسابى از شوخى هاى درجه يكش عقب مى ماند (ضعفى كه مثلاً در نان و عشق و موتور هزار جبران شده بود). از طرف ديگر چندتا از بهترين شوخى هاى فيلم زيادى تخصصى است و تماشاگران فيلم براى دركشان به چيزهايى بيش از اطلاعات عمومى درباره سياست و ادبيات سياسى آن دوران احتياج پيدا مى كنند. اگر در سالن هاى نمايش دهنده مكس به اين نتيجه رسيديد كه اغلب اين شوخى هاى موفق و خنده دار چندان واكنشى برنمى انگيزد، دليل عمده اش همين موضوع است. اگر به اين نكته دقيق شويم، آن وقت مى شود فهميد كه چرا حدس ها و محاسباتى كه درباره ركوردشكنى مكس و فروش ميلياردى اش وجود داشت، خيلى كارشناسانه نبود. فروش بى سابقه مارمولك دقيقاً به قالب كاملاً غيرسياسى فيلم مربوط است (تا به حال توجه كرده بوديد كه مارمولك به رغم همه جنجال هايى كه به پا كرد، تا چه حد غيرسياسى و فاقد اشاره هاى باب روز است؟). حتى مى شود با قاطعيت گفت كه بخش عمده موفقيت تجارى نان و عشق و... هم به هجو فرمول گنج قارونى مربوط است تا نگاه كميك و شوخش به وضعيت و شرايط سياسى بعد از دوم خرداد. بر همين مبنا مى شود يقين داشت كه استقبال از مكس هم بيش از اين كه به سياست و شوخى هاى سياسى آن مرتبط باشد، به دليل لحظه ها و موقعيت هايى است كه كاملاً فارغ از اين مقولات خنده مى سازد (اين بار كه رفتيد فيلم را ببينيد به خنده هاى تماشاگران دقت كنيد). مثل اغلب وضعيت ها و موقعيت هاى ديگرمان اينجا هم با اوضاع و احوال جالبى طرفيم، مكس قوت و ماندگارى اش را از شوخى هاى سياسى و هجوآميزش مى گيرد، اما استقبال از آن ارتباط چندانى به اين نقطه قوت ها ندارد! همين است كه مى گويند طنزنويسى در اين كشور گاهى به نظر ساده مى آيد. (مثلاً امير قادرى ستون طنز آماده را با توجه به همين قابليت جامعه راه انداخت و موفق هم شد.) دوباره به حرف اول برگرديم، مكس كمدى قابل دفاعى است، هر چند ايرادهايش باعث مى شود به اوجى كه قابليتش را داشته نرسد. اين يادداشت هم قرار نبود نقد فيلم باشد و براى همين فرصت اشاره به آنها خيلى پيش نيامد، هر چند شايد بيش تر از يك يادداشت مرسوم روزنامه اى پرچانگى دارد. بعد از چند وقت فيلمى اكران شده كه مردم ديگر لازم نيست به ضرب و زور پولى كه بابت بليتش خرج كرده اند سعى كنند به آن بخندند. (خود اين موضوع از بامزه ترين موقعيت هاى اين سال ها بود.) قضيه اينشتين خدابيامرز و تئورى نسبيت هم كه سرجايش است، در چنين شرايطى بايد مى توانستيم با خيال راحت از فيلمى كه موقع تماشا كردنش كنار دوست و فاميل و غريبه خنديده ايم تعريف كنيم و بقيه را به تماشاى آن ترغيب كنيم، اما انجمن منتقدان قرار شده مچ منتقدان و نويسندگان متملق را بگيرد تا عبرت ديگران شود. پس شما هم لازم نيست به توصيه هاى ما گوش كنيد، اصلاً سرى كه درد نمى كند دستمال نمى بندند.
شنبه,17 دی 1384 - 3:24:18

اين مطلب را براي يک دوست بفرستيد صفحه مناسب براي چاپگر		آرشيو

نظرات

اضافه کردن نظر جدید
:             
:        
:  
:       





             

استفاده از مطالب و عكس هاي سايت سينماي ما فقط با ذكر منبع مجاز است | عكس هاي سایت سینمای ما داراي كد اختصاصي ديجيتالي است

كليه حقوق و امتيازات اين سايت متعلق به گروه مطبوعاتي سينماي ما و شركت پويشگران اطلاع رساني تهران ما  است.

مجموعه سايت هاي ما : سينماي ما ، موسيقي ما، تئاترما ، دانش ما، خانواده ما ، تهران ما ، مشهد ما
 سينماي ما : صفحه اصلي :: اخبار :: سينماي جهان :: نقد فيلم :: جشنواره فيلم فجر :: گالري عكس :: سينما در سايت هاي ديگر :: موسسه هاي سينمايي :: تبليغات :: ارتباط با ما
Powered by Tehranema Co. | Copyright 2005-2009, cinemaema.com
Page created in 0.971215009689 seconds.