سینمای ما - مجيد مجيدي معتقد است: بايد قدري فضاي جامعه باز گذاشته شود تا در قالب آن خلاقيت‌ها نيز ظهور كنند، چرا كه در هر زمينه‌اي، هنگامي كه جلوي خلاقيت گرفته شود، ابتذال رشد خواهد كرد. 

مجيد مجيدي كارگردان سينما روز گذشته ـ دوازدهم آذرماه ـ در ادامه‌ي حضورهاي دانشگاهي‌اش همزمان با اكران «آواز گنجشكها» در دانشگاه علامه طباطبايي تهران حاضر شد و به سوالات مختلفي پاسخ داد.

قطعا آثارم خالي از نقص نبوده‌اند

مجيدي درابتداي اين نشست، درباره‌ي تعريف‌هايي كه از سينماي او انجام شده بود، گفت: قطعا آثارم كه پيش‌ از اين ساخته‌ام، خالي از نقص نبوده اما همواره تلاش كرده‌ام كه در هر فيلم يك برگ به نهال فيلم‌هايم اضافه شود، حال اين برگ مي‌تواند از نظر معرفتي و يا از جنبه‌ي تكنيكي مورد توجه قرار گيرد.

او ادامه داد: هر هنرمند، سيروسلوك خاص خود را دارد و خداوند براي من نيز اين‌گونه مقرر كرده است. در واقع از خود چيزي نداشتيم و هرآنچه كه نصيب ما شده از الطاف الهي بوده است.

كارگردان «آواز گنجشك‌ها» در ادامه عنوان كرد: گاه اظهار لطف‌ها به‌گونه‌اي است كه مرا شرمنده مي‌سازد، حال آنكه من كارخاصي انجام نداده‌ام، اما متاسفانه آنقدر كم‌كاري صورت مي‌گيرد كه به نظر مي‌رسد من كار مهمي انجام داده‌ام. بايد توجه داشته باشيم كه جريان اين كشور به قدري عظمت دارد كه من در برابر آن مانند قطره‌اي در مقابل اقيانوس هستم. اما متاسفانه ذخاير و گنجينه‌هاي اين كشور هنوز كشف نشده‌اند.

مجيدي هم‌چنين به ظرفيت جوان كشور اشاره كرد و افزود: همواره يكي از دلخوري‌هاي من اين بوده كه با توجه به اين حجم جمعيت جوان، كه خود بزرگترين دستاورد كشور محسوب مي‌شود و ارزش آن به مراتب بيش از هرسرمايه ديگري از جمله نفت است، همواره اين جمعيت جدي گرفته نشده‌اند، كه اين مساله جاي تاسف دارد و درموارد متعددي موجب هجرت اين جوانان و پديده فرار مغزها مي‌گردد.

او با بيان اين‌كه در سفري كه چندي پيش به آمريكا داشته، يكي از جوانان موفق ايراني را آنجا ديده و دلش به درد آمده است، گفت: از اين اتفاق‌ها به وفور صورت مي‌گيرد و اكثر اين هجرت‌ها نيز به‌دليل بي‌توجهي و نرسيدن‌هاي ماست. متاسفانه در بسياري موارد، شرايط دانشجويان ما تاسف‌آور است و امكانات دانشگاه‌ها به هيچ‌ عنوان در شأن دانشجويان نيست. طي بازديد‌هاي مختلفم، خوابگاه‌هايي را ديده‌ام كه به هيچ عنوان در شأن يك دانشجو نيستند و حتي انسان شرم مي‌كند كه يك دانشجو در آنها ساكن است.

او هم‌چنين ورود به دانشگاه‌ها را نوعي كابوس دانست و افزود: هنگامي كه امكانات و تجهيزات دانشگاه‌هاي ايران را با ساير كشورها مقايسه مي‌كنيم، غبطه مي‌خوريم كه چرا بايد چنين دانشگاهي كابوس جوانان ما باشد و انسان غبطه مي‌خورد كه چرا نبايد اين امكانات دركشوري كه موج عظيمي از جوانان را دارد، نيز وجود داشته باشد.

اين كارگردان هم‌چنين خاطرنشان كرد: هميشه معتقد بوده‌ام كه نبايد ما نيز اين مسير را ادامه دهيم، بلكه بايد خود مسيري جديد ايجاد كنيم. در سينماي ايران نيز وضعيت به همين شيوه است. اگر امروز قلب سينماي ايران به انحراف دچار شده است، دليل نمي‌شود كه من كارگردان نيز همين مسير را بروم و دراين جريان قرار گيرم. ما هريك وظيفه و اصالتي داريم و بايد به آنها پايدار بمانيم و از نظر من پايداري يكي از رمزهاي موفقيت است.

مجيدي در ادامه صحبت‌هايش نيز ابزار اميدواري كرد كه ضمن رشد كمي‌وكيفي دانشگاه‌ها، قدر نيروي جوان اين مملكت بيش از پيش دانسته شود.

نه سينماي ديني داريم، نه اجتماعي

كارگردان فيلم سينمايي «بچه‌هاي آسمان» در بخش ديگري از اين نشست نيز به وضعيت فرهنگي كشور اشاره كرد و گفت: از نظر من، درحال حاضر، نه سينماي اجتماعي داريم و نه سينماي ديني. چرا كه سينماي اجتماعي نيازمند آستانه تحمل است، اما متاسفانه درهيچ يك از اركان كشوري ما چنين تحملي وجود ندارد. هنرمند در هر حوزه‌اي كه بخواهد دخول كند، قطعا يكي از اين افراد به مخالفت با او خواهد پرداخت و به‌طور كل مي‌توان گفت كه اساسا نگاه مومنانه‌اي به اين مساله وجود ندارد.

او ادامه داد: متاسفانه ورود به فضاي سينماي اجتماعي بسيارسخت شده و مميزي‌ها و تغييرات مديريت نيز مشكلات متعددي را برسر راه اين سينما قرار مي‌دهد. البته اين حرف به آن معنا نيست كه جريان فرهنگي حاكم بركشور به دست مديران هدايت مي‌شود. جريان فرهنگي _ هنري كشور امري ناپيداست و هرفردي در هر حوزه‌اي به خود اجازه مي‌دهد كه وارد اين فضا شود. درنهايت هم‌ همين مساله موجب مي‌شود فيلمساز جسارتي كه لازمه و ذات كار اوست را از دست بدهد و با فضايي محتاط مواجه شود. 

مجيدي درادامه به شرايط شكل‌گيري فيلم‌هاي «بدوك» و «بچه‌هاي آسمان» اشاره كرد و گفت: شايد اگر حمايت‌هاي رهبر معظم انقلاب از فيلم «بدوك» صورت نمي‌گرفت، من ديگر هيچ‌گاه موفق نمي‌شدم، فيلم بسازم. اما مقام رهبري پس از اين‌كه فيلم را ديدند به حمايت از آن پرداختند و حتي برخي مديراني كه به مخالفت با آن پرداخته بودند را نيز بركنار كردند.

او درباره‌ي «بچه‌هاي آسمان» هم گفت: اين فيلم، هم فيلمي اجتماعي بود و از آنجا كه ديد من نسبت به انسان، ديدگاهي متعالي است، در آن فقر و موضوعات ديگر اصالت ندارد و اصالت با انسان است. اما با اين حال، هيچ نهادي در كشور نبود كه فيلمنامه اين فيلم را رد نكند. البته اين مساله بركاتي هم در پي‌داشت كه مي‌توان به بيرون آمدن من از حوزه‌ي هنري به‌عنوان يكي از اين بركات ياد كرد. اما همين فيلم هنگامي كه به اسكار رفت، همه مسوولان با آن عكس يادگاري گرفتند، حال آنكه اين عكس نه‌تنها در قاب‌ها بلكه هيچ‌گاه در دل من هم جاي نگرفت.

مجيدي هم‌چنين عنوان كرد: يكي از مشكلات فضاهاي فرهنگي ما اين است كه همه مي‌خواهند ديگران را شكل خود سازند. از سويي بايد دراين جامعه فضايي ايجاد شود تا آستانه تحمل اين جامعه مورد ارزيابي قرار گيرد تا در پي آن فضاها و معابري براي ورود به اين فضا ايجاد شود.

اين فيلم نيز فضايي را باز كرد تا بگويد درفيلمي كه به موضوعاتي مانند فقر كه معمولا مورد مميزي قرار مي‌گيرند را مورد توجه قرار مي‌دهد هم مي‌توان مسائل ارزشمندي مانند كرامت انساني را مطرح كرد.

او در بخش ديگري نيز به رخت بربستن اخلاقيات از جامعه اشاره كرد و عنوان كرد: متاسفانه اكنون اين بحث‌ها از خيلي از خانواده‌ها رخت بربسته و ما از آنجا كه خود درست زندگي نكرده‌ايم، نمي‌توانيم شيوه درست زندگي‌كردن را به فرزندانمان بياموزيم. فضاي هنر بايد به نوعي به كالبد شكافي اين مساله بپردازد، اما اگر نگاه‌هاي تنگ‌نظرانه و موشكافانه و سليقه‌اي وجود داشته باشند، هنرمند هيچ‌گاه نخواهد توانست به اين مهم دست يابد.

مجيدي هم‌چنين اظهار كرد: اگر من نمي‌توانستم فيلم «بچه‌هاي آسمان» را بسازم، قطعا مسير زندگي من دستخوش تغيير مي‌شد و همين اتفاق هم براي دوره‌اي افتاد. من به‌مدت 3 سال حرفه سينما را رها كردم و به سراغ ميوه‌فروشي رفتم. واقعا مگر هنرمند از چه آستانه تحمل برخوردار است و روزي اين تحمل به پايان مي‌رسد. اگر اين فيلم ساخته شده، اين حاصل همين رنج‌ها بوده است. اما اگر ما بخواهيم به هنرمندان بگوييم تنها در مسيري خاص حركت كنند، هيچ‌گاه شاهد خلاقيت‌هاي آنان نخواهيم بود.

اگر جلوي خلاقيت گرفته شود، ابتذال رشد مي‌كند

مجيدي درادامه افزود: لازم است فضايي براي بروز خلاقيت‌ها فراهم آوريم و توجه داشته باشيم كه با دوفيلم هيچ دولتي از بين نمي‌رود، چرا كه ما اعتقاد داريم پايه‌هاي اين انقلاب بسيار محكم است و بزرگترين زلزله‌ها هم نخواهند توانست آن را ويران كنند. تجربه جنگ نيز اين مساله را به خوبي اثبات كرده است، لذا بهتر است نگران نباشيم و كمي فضا را باز بگذاريم تا نسل‌هاي بعد هم بيايند و حرف بزنند. كنار اين حرف‌هاست كه خلاقيت‌ها بروز مي‌كنند و اگر در هر زمينه‌اي جلوي خلاقيت‌ها گرفته شود، بلافاصله ابتذال رشد خواهد كرد.

اين كارگردان هم‌چنين عنوان كرد: يكي ازگله‌هاي من به آقاي خاتمي هم همين مساله بود، چرا كه علي‌رغم علاقه‌اي كه به شخصيت ايشان دارم، بايد بگويم كه در دوره‌ي ايشان هم علي‌رغم فضاي آزادي كه وجود داشت چيزي جز ابتذال نصيب سينما ما نشد.

كارگردان «آواز گنجشك‌ها» درباره‌ي حوزه ي فيلم‌هاي ديني نيز گفت: جوهر دين اسلام محبت و دستگيري كردن است و در قرآن نيز بارها براين مضامين تاكيد شده است. ما نيز اگر بخواهيم فيلم ديني بسازيم بايد همين شرعيات ديني را تبيين كنيم. اما متاسفانه فيلم‌هاي ديني ما نيز وارد حوزه‌هاي خاصي شده‌اند و در آنها شاهد جن وپري هستيم، حال آنكه اين چه ديني است كه من مخاطب نمي‌توانم با آن ارتباط برقرار كنم.

او ادامه داد: اگر به طور مثال برخي تعاليم ساده ديني درباره‌ي خمس و زكات را رعايت كنيم، جامعه امنيت اصلي خود را خواهد يافت و ديگر مستضعفي نخواهيم داشت. اما اين‌كه بخواهيم فرمولي خاص دراين زمينه ارائه كنيم و مثلا بخواهيم با ماهي 70‌هزار تومان جامعه را مصون كنيم، امكان‌پذير نخواهد بود.

درابتداي اين مراسم نيز، صدر از اساتيد اين دانشگاه به ذكر صحبت‌هايي درباره‌ي سينماي مجيدي پرداخت و گفت: مجيدي فطرت پاك سينماي ايران است. اگر مرحوم حاتمي را سعدي سينماي ايران بدانيم، من ابايي ندارم كه بگويم مجيدي هم فطرت پاك و انساني سينماي ايران است.

او‌هم‌چنين عنوان كرد: مجيدي دربسياري از فيلم‌هايش دغدغه مسائل ديني و اجتماعي را داشته و برخلاف تصور غلطي كه از سينماي ديني وجود دارد، در فيلم‌هايش به بسياري ارزش‌هاي پاك انساني توجه كرده است.

صدر افزود: متاسفانه علي‌رغم اين‌كه در جمهوري اسلامي زندگي مي‌كنيم، افراد انگشت‌شماري را داريم كه در زمينه‌ي فيلم‌هاي ديني خوب كار كرده باشند و اگر اين مساله را مورد توجه قرار دهيم به خوبي متوجه مي‌شويم كه در آشفته بازار فعلي سينما كه عده‌ زيادي براي ساخت فيلم‌هاي فارسي دست‌وپنجه مي‌زنند، فردي مانند مجيدي اصالت خود را حفظ كرده است.

صدر مطرح كرد: به‌نظر مي‌رسد درحال حاضر دست ناپيدايي در مقابل سينماي ديني ايستاده و اين سينما و افرادي كه در آن كار مي‌كنند را نشانه گرفته است.

رضا درستكار منتقد حاضر دراين جلسه نيز درصحبتي كوتاه، خطاب به صحبت‌هاي صدر عنوان كرد: اين‌كه بخواهيم فيلمسازي مانند مجيدي را مصادره به مطلوب كنيم ظلم بزرگي درحق او است. اكنون بسياري سعي مي‌كنند مجيدي را به‌ خود نسبت دهند اما اين‌گونه تعابير ظلم به اوست.

او هم‌چنين عنوان كرد: هفته گذشته نيز طي مراسمي كه در دانشگاه شريف برپا بود، عده‌اي عكس سروش را بردست داشتند و به طرح سوالاتي دراين باره پرداختند و مجيدي هم با مناعت طبع پاسخ داد. بايد توجه داشته باشيم كه همه ما تنه يك درخت هستيم و ممكن است اين درخت درجهات مختلف ساقه‌هايي داشته باشد اما درنهايت كل ريشه آن درخاك است.

گفتني است: اين نشست كه از سوي بسيج دانشگاه علامه طباطبايي و خانه شهرياران جوان برگزار مي‌شد، درقالب سومين دوره جشنواره‌ «فكري جوان ايراني، پرسش امروزي» (جاي پا ) با موضوع به نقد سينماي اجتماعي و ديني برگزار شد كه قرار است برنامه‌هاي اين جشنواره در دانشگاههاي ديگر با موضوعات مختلف ادامه پيدا كند.