سینمای ما - فیلمبرداری فیلم سینمایی "شبانه روز" ساخته مشترک امید بنکدار و کیوان علیمحمدی از نیمه گذشت.

سیدجمال ساداتیان تهیه‌کننده "شبانه‌روز" گفت: گروه تولید در خیابان‌های تهران مشغول گرفتن صحنه‌های خارجی هستند و از هفته آینده نیز تدوین فیلم توسط کارگردانان آغاز خواهد شد. تلاش می‌کنیم فیلم برای حضور در جشنواره فجر آماده شود.

نیکی کریمی، پارسا پیروزفر، حمیدرضا پگاه، محمدرضا فروتن، حامد بهداد، مهناز افشار، مهتاب کرامتی، فرزان اطهری، ستاره اسکندری، شاهرخ فروتنیان، بهنوش بختیاری، رویا جاویدنیا، فریبا جدیکار، فلامک جنیدی، نگار جواهریان، آزاده صمدی، سپیده علایی، سعید فروتن، بهروز قادری، ساعد هدایتی، خاطره اسدی، لادن طباطبایی و مریم بوبانی در "شبانه‌روز" بازی می‌کنند.

عوامل تولید "شبانه‌روز" نیز عبارتند از نویسنده: بنکدار و علیمحمدی، مدیر فیلمبرداری: مرتضی پورصمدی، مدیر تولید: هایده قریشی، طراح صحنه: آیدین ظریف، طراح لباس: شیده محمودزاده، طراح گریم: سودابه خسروی، صدابردار: مهدی صالح کرمانی، برنامه‌ریز و دستیار کارگردان: علی تیموری و عکاس: حافظ احمدی.

ویژگی‌های خاص فیلمنامه "شبانه‌روز"، شرایط حرفه‌ای حاکم بر کار، نگاه جسورانه و سلیقه ویژه امید بنکدار و کیوان علیمحمدی مهمترین عواملی هستند که این گروه حرفه‌ای را گرد هم جمع کرده است.
پایان گپ من با مرتضی پورصمدی مصادف می‌شود با پیوستن پارسا پیروزفر به گروه تولید. این بازیگر با گریمی متفاوت که سنش را کمی بالا برده و تداعی‌کننده شخصیت براد پیت در فیلم سینمایی "بابل" آلخاندور ایناریتو است وارد گالری می‌شود.
با دیدن او یاد خاطره‌ای می‌افتم که علیمحمدی از اولین حضور این بازیگر در پشت صحنه کار تعریف کرد که یکی از بازیگران حرفه‌ای او را نشناخته و پیروزفر خودش را معرفی کرده است. حضور این بازیگر در "شبانه‌روز" را می‌توان بازگشت او به سینما پس از چند سال وقفه دانست که سر پروژه تلویزیونی "در چشم باد" مسعود جعفری جوزانی بوده و البته همچنان هم هست.
موجی که از حضور پیروزفر وارد فضای پشت صحنه شده تنها نوید نزدیک شدن به زمان آغاز فیلمبرداری را می‌دهد. چرا که این بازیگر هم که روزهای پایانی نقش‌آفرینی در "شبانه‌روز" را می‌گذراند اهل گپ و گفتگو نیست و البته به سبک و سیاق همه سال‌های بازیگری‌اش رفتار می‌کند که تا به حال یک گفتگو هم از وی منتشر نشده است.
همه چیز آماده است تا سکانس ۴۱ از فیلم "شبانه‌روز" با حضور نیکی کریمی و پارسا پیروزفر کلید بخورد و وقتی به ساعتم نگاه می‌کنم ۱۱ شب را نشان می‌دهد.
● سکانس ۴۱، پلان ۲ صدا. دوربین. حرکت
در این پلان که مرجان (کریمی) و فرخ (پیروزفر) برای بازدید به نمایشگاه نقاشی آمده‌اند، قرار است با رد و بدل شدن چند دیالوگ کوتاه به جنس خاص رابطه این دو شخصیت پرداخته شود که در ادامه ت‍أثیرگذار و تعیین‌کننده است. ریل تراولینگ به گونه‌ای چیده شده که دوربین حرکتی بر سمت جلو داشته و سه شخصیت را به گونه‌ای متناوب در یک نما بگیرد.
کنش این پلان هم با حرکت آرش زاهدی آغاز می‌شود که در ظاهری شبیه بازیگران تئاتر کابوکی، لباسی سفید به تن کرده و با به سر گذاشتن یک کلاه ایمنی قرمز، نیمی از چهره‌اش مانند ماسک رنگامیزی شده است. در فاصله پشت سر وی کریمی قرار گرفته و پیروزفر نیز با فاصله‌ای کمتر پشت سر کریمی ایستاده است.
در تمرین برای گرفتن این نما چهار نفر مأمور می‌شوند با حرکت دست‌هایشان مقابل پروژکتورها مانع تمرکز کامل نور شوند و سایه متناوب ایجاد کنند. این هماهنگی بخشی از انرژی است که باید متمرکز بر گرفتن یک نمای تمام و کمال شود. اما کنش اصلی با حرکت زاهدی آغاز می‌شود که با خروج از سمت چپ پیروزفر را به حرکت وامی‌دارد تا از پشت سر به کریمی نزدیک شود.
فرخ (پیروزفر): برگردیم؟
مرجان (کریمی): به این زودی؟
فرخ: حوصله این مسخره بازی‌ها رو ندارم.
مرجان: بیا، می‌خوام یه چیزی بهت بگم.
با گفتن این دیالوگ کریمی از سمت چپ و پیروزفر از سمت راست کادر خارج می‌شوند. در حین حرف زدن مرجان و فرخ دو نفر در کناره‌های کادر حرکت کرده و بیشتر سایه‌های آنها محسوس است. این نما با چند بار تمرین و هماهنگ شدن کنش‌های همزمان گرفته می‌شود.
آنچه بیش از هر چیز به نظر می‌آید وسواس، دقت نظر و تسلطی است که علیمحمدی و بنکدار بر جزئی‌ترین کنش در پلان مورد نظر دارند و هیچ چیز از توجه آنها دور نمی‌ماند. همه منتظر هستند تا حرف آخر را فیلمسازان جوان بزنند که در مونیتور نما را کنترل می‌کنند و ... بالاخره خسته نباشید علیمحمدی حکم رضایت آنها از پلان گرفته شده را دارد.
در فاصله چیده شدن صحنه و دوربین برای پلان بعد فرصتی پیدا می‌کنم تا با تهیه‌کننده خوشروی "شبانه‌روز" که در کنار گروه تولید است، گپی بزنم و برخی از پرسش‌هایی را که از ابتدای کلید خوردن این فیلم در ذهنم شکل گرفته با وی مطرح کنم. گفتگوی ما چند بار با فرمان صدا، دوربین، حرکت متوقف می‌شود و هر بار هم ما آخرین افرادی هستیم که سکوت اختیار می‌کنیم!
سیدجمال ساداتیان درباره چگونگی آشنایی با بنکدار و علیمحمدی می‌گوید: از این دو فیلمساز جوان چند مستند دیده بودم و آنها را به عنوان آثار فاخر دوست داشتم. همیشه دوست دارم کارهایی که تهیه می‌کنم حرفی برای گفتن داشته و عامه‌پسند هم باشند. برخی وقتی به دیدن فیلم می‌روند از لایه اول آن خوششان می‌آید و برخی هم دوست دارند فیلم آنها را درگیر کند.
تهیه‌کننده "شبانه‌روز" در حالی که این فیلم را اثری زنانه می‌داند تأکید دارد: این فیلم مضمونی دارد که فکر می‌کنم جایش در سینمای ما خالی است و می‌تواند توجه قشری عظیم از خانم‌ها را جلب کند. در واقع از جنس قصه‌هایی است که هر کس از زاویه نگاه خودش می‌تواند آن را تعریف کند. از همین رو به نظرم کاری متفاوت و در عین حال برای عامه مردم هم قابل درک است.
وی با اشاره به ویژگی‌های فیلمنامه "شبانه‌روز" می‌گوید: همین ویژگی فیلمنامه باعث شد این تعداد بازیگران جذب فیلم شوند. این استقبال مرا بیشتر امیدوار کرد که داستانی درست را برای کار انتخاب کرده‌ایم. ما حتی برای نقش‌های کوتاه هم با اعلام آمادگی بازیگران حرفه‌ای مواجه شدیم. تا این مرحله همه چیز درست بوده و امیدواریم کار به اتمام برسد و انتظار ما را برآورده کند.
ساداتیان با اشاره به علاقه خود به فیلم‌های اجتماعی اضافه می‌کند: حوزه فیلم‌های اجتماعی را کارآمدتر می‌بینم و فکر می‌کنم این حوزه حرف‌هایی بسیار برای طرح کردن داشته باشد. کشور ما در حال نیمه صنعتی شدن است و کلانشهر تهران مسائل خاص اجتماعی خودش را دارد. به این ترتیب از طریق سینما می‌توان بخشی از مسائل مبتلا‌ به جامعه را به تصویر کشید.
تهیه‌کننده فیلم دیدگاه خود را درباره حضور بازیگران حرفه‌ای در "شبانه‌روز" چنین تشریح می‌کند: در مورد بازیگران حرفه‌ای بیشتر به وجه حرفه‌ای بودن آنها و برآمدن از پس نقش توجه دارم تا استفاده از چهره آنها برای جذب مخاطب. وقتی بازیگری ستاره می‌شود، قطعاً توانایی و برجستگی در نقش آفرینی او وجود دارد که توانسته این جایگاه را پیدا کند.
ساداتیان ضمن اینکه "شبانه‌روز" را فیلمی مشکل می‌داند معتقد است: حس می‌کنم با موفقیت این دو کارگردان جوان آینده‌ای روشن در انتظارشان باشد. چون فیلمنامه را بسیار خوب نوشته‌اند و برجستگی‌های فیلمنامه باعث شد عوامل حرفه‌ای برای حضور در این تجربه علاقه و اشتیاق نشان دهند.
وی که به تازگی تجربه‌ای مشابه را در "دایره زنگی" پشت سر گذاشته، می‌گوید: در فیلم "دایره زنگی" هم چنین تجربه‌ای داشتم. این فیلم هم به قدری برجستگی داشت که هر بازیگری که نامزد شده و فیلمنامه را می‌خواند، رضایت خود را برای حضور در نقش‌های کوچک اعلام می‌کرد. همین شرایط برای "شبانه‌روز" هم پیش آمد.
ساداتیان در ادامه از تلاش برای رساندن "شبانه‌روز" به جشنواره فجر و اکران فیلم می‌گوید: اکران عمومی فیلم بستگی به شرایط فیلم‌های دیگر و توافقی دارد که با سینمادار خواهد شد. بر اساس انتظار ما از "شبانه‌روز"، امیدواریم این فیلم شرایطی خوب برای اکران داشته باشد و سینماها از نمایش آن استقبال کنند چون فیلمی پرفروش و مخاطب‌پسند خواهد شد.
تهیه‌کننده "شبانه‌روز" در انتها با امید به قابل قبول بودن واکنش‌های جشنواره‌ای فیلم می‌گوید: امیدواریم با توجه به این واکنش‌ها شرایط برای اکران نوروزی "شبانه‌روز" به شکل هر چه بهتر فراهم شود و این فیلم تجربه اکران موفق "چهارشنبه‌سوری" و "دایره زنگی" را تکرار کند.
● صدا. دوربین. حرکت
در این نما که ادامه سکانس ۴۱ است، مرجان و فرخ با همان شمایل حضور دارند، با این تفاوت که بارداری مرجان گذر یک فاصله زمانی را بین این دو نما متذکر می‌شود و البته تغییر کیفیت رابطه این زوج. در ضلع سمت راست نگارخانه چند صندلی با روکش قرمز در انتظار ثبت شدن در زمینه کنش و واکنش‌های بازیگران هستند.
در زاویه مقابل گروهی حرکات ریتمیک انجام می‌دهند و انعکاس حرکات آنها در شیشه‌های قدی مقابل دیده می‌شود. در فاصله بین این گروه و مسیر حرکت دو بازیگر، نواری از شمع‌های روشن روی زمین قرار گرفته که فضا و حال و هوایی خاص به این نما می‌دهند.
قرار است فرخ با حرکت به سوی مرجان که روی صندلی نشسته، از کنار او عبور کند و روی یک صندلی بنشیند و مرجان که باردار است از روی صندلی خود بلند شود و به سوی او برود و این دیالوگ‌های نمادین بین آنها رد و بدل شود.
مرجان: وقتی بداخلاقی نمی‌شناسمت انگار.
مرجان: الان دکتر جکیلی یا مستر هاید؟
فرخ: هر کدوم که تو بخوای.
رسیدن به برداشت مطلوب کارگردانان، این بار کمتر وقت می‌برد هر چند کنش‌های پسزمینه در این نما بیشتر و هماهنگی بین آنها مشکلتر به نظر می‌رسد. باز همه منتظر شنیدن آن جمله طلایی از زبان یکی از کارگردانان هستند و باز هم علیمحمدی با خسته نباشید خیال همه را راحت می‌کند.
این بار یک فرصت نیم ساعته برای صرف شام است که گروه را از سالن دو طبقه نگارخانه به حیاط آرام و خاموش فرهنگسرا می‌کشاند و فرصتی برای گپ زدن با دو متخصص دیگر از عوامل پشت صحنه فیلم "شبانه‌روز" در اختیار من می‌گذارد.
● شب. خارجی. حیاط فرهنگسرا:
روی چند تخت و سکوهای محوطه فرهنگسرا این بار عوامل صحنه و پشت صحنه کنار مجسمه‌های در حال مطالعه نشسته‌اند و ضمن گپ زدن و خستگی در کردن، غذایشان را صرف می‌کنند.
آیدین ظریف طراح صحنه "شبانه‌روز" یکی دیگر از عوامل حرفه‌ای این گروه جوان است که از آشنایی و همکاری با بنکدار و علیمحمدی می‌گوید: حدود ۱۰ سال است با این دو فیلمساز آشنا هستم و با هم کار می‌کنیم. به سلیقه هم آشنا هستیم و وقتی فیلمنامه آنها را می‌خوانم، می‌دانم نیاز قصه چه چیز است.
او "شبانه‌روز" را واجد قصه‌ای متفاوت می‌داند: هم به جهت نوع روایت داستان و هم کارگردانی. این فیلم چهار اپیزود دارد که هر کدام یک رنگ و فرم مختلف دارد. این وجه فیلم برایم جذاب است که می‌توانم هر اپیزود را با یک حال و هوا و رنگ و لعاب کار کنم. کار این حسن را هم دارد که رج اپیزودیک می‌زنیم و هر اپیزود را جدا می‌گیریم که این به بهتر شدن کار ما کمک می‌کند.
ظریف معتقد است کار طراحی صحنه به خودی خود نمی‌تواند متفاوت باشد یا نباشد: چون ما تابع فیلمنامه و نظر کارگردانیم. وقتی این وجه به جهت ریتم، داستان و نوع نگاه و توانمندی کارگردان عوض می‌شود، طبیعتاً فضای کار برای من هم تغییر کرده و منجر به تجربه‌ای تازه‌تر می‌شود. من به عنوان طراح صحنه باید این انعطاف را داشته باشم که با این تغییر همسو شوم.
وی که طراحی صحنه "مکس"، "کافه ستاره"، "صد سال به این سال‌ها" و "سربازهای جمعه" را در کارنامه دارد، دغدغه حضور خود را در سینما تجربه کردن و آموختن می‌داند: در کار با این دو فیلمساز چه در "شبانه" چه "شبانه‌روز" نگاه و سلیقه یکسان نداشتیم. اگر قرار باشد هر دو طرف نگاه مشابه داشته باشیم دلیلی ندارد با هم کار کنیم.
طراح صحنه "شبانه‌روز" در حالی که نوع نگاه خود و دو کارگردان فیلم را به سینما نزدیک می‌داند، اضافه می‌کند: ولی به لحاظ صحنه‌پردازی در مواردی اختلاف نظر داریم و همینجاست که چالش می‌طلبد و حضور من ارزش پیدا می‌کند. شانس بزرگ من این است که این دو کارگردان منعطف هستند و بین ما اعتماد متقابل وجود دارد. در نهایت یکدیگر را راضی می‌کنیم.
ظریف در انتها یک پیش‌بینی برای مخاطب "شبانه‌روز" دارد: هر چند هنوز "شبانه" اکران نشده تا بازخوردهای عمومی آن را داشته باشیم، اما "شبانه‌روز" تجربه‌ای متفاوت با "شبانه" خواهد شد. پیش‌بینی می‌کنم کسانی که "شبانه" را دیده‌اند با دیدن "شبانه‌روز" غافلگیر شوند.
آخرین عضو این گروه که فرصت گپ دوستانه را می‌دهد بانوی طراح چهره‌پردازی است که طبعاً با حضور این تعداد بازیگر در فیلم تجربه‌ای خاص و جذاب را می‌گذارند. سودابه خسروی می‌گوید: اولین بار در فیلم کوتاه آنها حضور داشتم. پس از آن در "شبانه" بودم که به جهت شرایط کار، برنامه‌ریزی و وجود استوری‌برد برایم تجربه‌ای بسیار خوب بود.
وی برای همکاری در "شبانه‌روز" از مصر آمده است: چون فضای کار با آنها را دوست دارم و در هر بار همکاری به چیزهای تازه رسیده‌ام مانند پلان‌ها و صحنه‌پردازی نو، دوست دارم در همه وجوه بیشتر یاد بگیرم که در کار با این دو فیلمساز فرصت برای آن هست. همیشه از آنها ایده خوب گرفته‌ام چون سلیقه دارند و عشق و علاقه آنها به جزئیات دیگران را هم به وجد می‌آورد.
خسروی فیلمنامه را دیگر عامل موثر در این همکاری می‌داند: علاوه بر دوستی و همکاری قبلی، قصه‌های خوب این دوستان هم در همکاری با آنها موثر است. زن‌محور بودن قصه‌ها از نظر من اهمیت دارد چون فکر می‌کنم زنان حرف‌های بسیار دارند که هنوز گفته نشده است. در این فیلم زن‌ها نه بدبختند نه مشکل آنچنانی دارند، بلکه مسائل احساسی آنها برجسته شده است.
این طراح چهره‌پردازی با اشاره به اینکه فیلم‌های این دو فیلمساز تاریخ مصرف ندارد، اضافه می‌کند: چندان دوست ندارم سینما و فیلم محدود و تاریخ مصرفدار شود و این نکته‌ای است که در فیلم‌های این دو کارگردان وجود دارد و به نظر من ماندگار و جهانشمول می‌شود.
گفتگو با این بانوی چهره‌پرداز را به عنوان حسن ختام حضورم در پشت صحنه "شبانه‌روز"، دومین فیلم بلند سینمایی امید بنکدار و کیوان علیمحمدی انتخاب و با خداحافظی از گروه که در حال آماده کردن صحنه برای گرفتن پلان بعد هستند، فرهنگسرای نیاوران را در اولین ساعت‌های بامداد ترک می‌کنم.
● مؤخره
شاید بهترین ارزیابی و تحلیل از این گزارش پشت صحنه متعلق به خواننده این مطلب باشد، اما اشاره به ترجیع‌بند مشترک حرف‌های این افراد متخصص درباره "شبانه‌روز" به نظر لازم می‌آید. همه این افراد بر وجه حرفه‌ای بودن، نگاه جسورانه و سلیقه ویژه این دو کارگردان جوان ت‍أکید و متفق‌القول بر ویژگی‌های خاص فیلمنامه اشاره داشتند.
از متخصصان باتجربه چون پورصمدی و ساداتیان تا نسل جوانتر چون ظریف و خسروی. اگر الطاف دو بازیگر حرفه‌ای هم شامل حال این گزارش می‌شد، آنها هم بر اهمیت فیلمنامه "شبانه روز" به عنوان اولین و مهمترین عامل حضور در این پروژه و همچنین نوع نگاه و حرفه‌ای بودن این دو کارگردان صحه می‌گذاشتند.
کریمی، پیروزفر، حمیدرضا پگاه، محمدرضا فروتن، حامد بهداد، مهناز افشار، مهتاب کرامتی، فرزان اطهری، ستاره اسکندری، شاهرخ فروتنیان، بهنوش بختیاری، رویا جاویدنیا، فریبا جدیکار، فلامک جنیدی، نگار جواهریان، آزاده صمدی، سپیده علایی، سعید فروتن، بهروز قادری، ساعد هدایتی، خاطره اسدی، لادن طباطبایی و مریم بوبانی بازیگران این فیلم هستند.
عوامل تولید "شبانه‌روز" نیز عبارتند از نویسنده: بنکدار و علیمحمدی، مدیر فیلمبرداری: مرتضی پورصمدی، مدیر تولید: هایده قریشی، طراح صحنه: آیدین ظریف، طراح لباس: شیده محمودزاده، طراح گریم: سودابه خسروی، صدابردار: مهدی صالح کرمانی، برنامه‌ریز و دستیار کارگردان: علی تیموری و عکاس: حافظ احمدی.