وقایع‌نگاری کیوان کثیریان از ماجرای حضور مسعود ده‌نمکی در برنامه «سینما - صدا» و تمام درگیری‌هایش : جدال میان منتقدان و فیلمسازها ادامه دارد - 1 :: سينمای ما :: پايگاه خبری - تحليلی سينمای ايران

سینمای ما - کیوان کثیریان: جمعه شب گذشته پیش از آنکه در برنامه سینما صدا حاضر شوم و به همراه مسعود ده نمکی درباره اخراجی ها 2 حرف بزنیم خودم را قانع کردم یک بار دیگر فیلم را ببینم تا اگر تحت تاثیر حال و هوای جشنواره، حس غیرمنصفانه یی در من مانده باشد اصلاحش کنم و بعد در رسانه عمومی حاضر شوم.

فیلم را که دیدم نظرم همان ماند که بود. کلی هم یادداشت برداشتم تا در برنامه به نکاتی اشاره کنم. به استودیوی سینما صدا که رسیدم، دقایقی از شروع برنامه گذشته بود. در کنار ده نمکی، صندلی محمدرضا شریفی نیا خالی مانده بود.

بحث که آغاز شد، ده نمکی همان ابتدا ناامیدم کرد. برایم مسجل شد او خلاف تصور بعضی ها و البته وفق ادعای همیشگی اش، همان آدم آشنای دهه 60 است با همان تندی همیشگی. تغییری در کار نیست. او همچنان اجازه صحبت به صاحبان نگاه های متفاوت با خودش را نمی دهد، هنوز کوچک ترین ایرادی را برنمی تابد و همان آدمی است که احساس می کند «حق» همیشه در جیب بغل کاپشن اوست و به قول اسماعیل امینی- طنزپرداز حاضر در این برنامه- عادت به شنیدن ندارد. او خود را موظف به دفاع مطلق از نظرش می داند، به هر قیمتی و بلافاصله با نظری که حتی درست آن را نشنیده به مقابله و ستیز می پردازد.

او با تعصب ویژه یی مدعی است اخراجی های او «پاک پاک» است. این «پاک پاک» را اتفاقاً شخصیت ریاکار اخراجی ها- حاج گرینوف- هم در جایی از فیلم می گوید و احتمالاً هر دو «پاک پاک» از یک قماشند.

ده نمکی، جمعه شب آنقدر عصبی بود که نگذارد برنامه روال طبیعی اش را طی کند و باعث شد هم من و هم اسماعیل امینی عطای حرف زدن را به لقایش ببخشیم. اسماعیل امینی وقتی از خوبی های فیلم از منظر خودش حرف زد، در انتها ایراد کوچکی به جنس شوخی های فیلم وارد آورد و برخی از آنها را در شأن فضای اخلاقی جامعه ندانست، ده نمکی برآشفت و تحمل نکرد و باز هم حساب مردم را از منتقدان جدا دانست و گفت اهمیتی به نظر منتقدان نمی دهد. او بی آنکه سوابق مشعشع خود را به یاد بیاورد دائم مردم مردم کرد. نگاه ده نمکی موجب می شود او حالا دیگر با فروش نجومی فیلمش هم ارضا نشود. او دلش می خواهد زمین و زمان از فیلمش تعریف کنند. او معتقد است چون در جبهه حضور فیزیکی داشته، حق دارد هر تصویری از جنگ به خورد مردم بدهد و کسی که در جبهه حضور نداشته حتی حق اظهار نظر هم ندارد.

ده نمکی جمعه شب فرصت حرف زدن به کسی نداد. مدام حرف زد و مدام وسط حرف سایرین پرید و مدام خواست جواب تمام کسانی را بدهد که در طول این مدت ایرادی بر اخراجی های او وارد کرده بودند. پس اساساً دیگر فرصتی نشد تا بسیاری از مطالب را که لازم بود، بشنود. با این حساب یادداشت های من هم ماند برای خودم.

فرصت نشد به یادش بیاورم که اگر قرار بود فروش، به تنهایی ملاک ارزش و نشانه مشروعیت و حقانیت یک فیلم باشد، حالا باید آثار وحدت و میری و بیک ایمانوردی و صمدآقا و فیلم هایی مثل در امتداد شب مشمول همین اصل می شدند. نشد یادآوری کنم که من و او در جامعه یی زندگی می کنیم که فیلم زندگی خصوصی یک بازیگر، هنوز پرتماشاگرترین فیلم تاریخ ماست. فرصت نشد یادآوری کنم هنوز خیلی مانده که تعداد عاشقان اخراجی ها به نصف بینندگان «جومونگ» و «یانگوم» برسد و فرصت نشد یادآوری کنم پز دادن به تعداد کلیک های «فقر و فحشا» در اینترنت بدون در نظر گرفتن کلمه فحشا ساده انگارانه است.

فرصت نشد به او یادآوری کنم ترویج نگاه سطحی به جنگ و دادن شعارهای کلیشه یی کار دشواری نیست؛ آنچه دشوار است گرفتن مجوز برای گنجاندن صحنه ها و دیالوگ هایی است که تا به حال برای همگان خط قرمز به حساب می آمده و حالا موجب فروش اخراجی ها شده. از قضا این صحنه ها و دیالوگ ها هیچ ارتباطی با ارزش های جنگ و دفاع مقدس هم ندارد.

مرحوم خاچیکیان که عقاب ها را ساخت، بسیاری برآشفتند که این تصویر واقعی جنگ ما نیست و خیلی ها، فروش کم سابقه آن را بی ارزش دانستند.

در حالی که به گمانم در قیاس با اخراجی ها، عقاب ها فیلمی سالم و حماسی بود که تاثیرش بر مخاطب به مراتب صادقانه تر، سلامت تر و مثبت تر بود.

فرصت نشد به او یادآوری کنم در چنین شرایطی، حسود دانستن یا مریض خواندن تمام منتقدان فیلم از سوی او نشانه ضعف مفرط است و نشد که بگویم با حمایت های رسمی و غیررسمی ویژه، جواز عبور از خط قرمزهای عرفی، حمایت گسترده تلویزیون در حد حضور عوامل فیلم در لحظه تحویل سال، در اختیار گرفتن بیش از دو گروه سینمایی، حذف رقبایی چون درباره الی، میهمانان پرشمار پشت صحنه و کلی تسهیلات و امتیازات دیگر، دیگرانی هم هستند که بدانند چگونه فیلم پرفروش بسازند و توان شان در سینما از جناب ده نمکی کمتر نباشد. شکر خدا هنوز در سینمای ایران قحط الرجال اتفاق نیفتاده است. فرصت نشد از ده نمکی بپرسم در سال 76 مشکلش با آدم برفی چه بود. آدم برفی چه داشت که خشم ده نمکی را برانگیخت و او را به عصیان واداشت و چرا اخراجی ها نتواند گروهی را عصبانی کند؟ و چرا به نظر او کسی حق ندارد از اخراجی ها عصبانی شود؟ فرصت نشد بپرسم قرار بوده با شوخی هایی مثل «تنفس دهان به دهان» و نشان دادن انگشت شست و صحنه های چندش آوری مثل «پاکت تهوع» و تکرار چندین باره ترانه «واویلا لیلی» و قرکمر مستمر اسرا و خنگ بازی های مفرط شهره لرستانی و رضویان و فروزنده و لودگی های سبک عبدی و حیایی قرار است کدام بخش از ارزش های دفاع مقدس به نسل امروز منتقل شود.

فرصت نشد از او بپرسم اگر در دهه 60 و حتی 70 و 80 کسی سرود ای ایران را زمزمه می کرد برخی آقایان چه بلاهایی سرش می آوردند؟ حالا چگونه است که آقای ده نمکی شده اند مروج سرود ای ایران که زمانی نه چندان دور به زعم ایشان نشانه بارز اسلام ستیزی و ملی گرایی بود؟ آقای ده نمکی که مدعی است بدون تغییر مانده و همان آدم سابق است آیا در دهه های 60 و 70 و حتی اوایل 80 هم ای ایران خواندن را ارزش می دانسته؟ آیا نان به نرخ روز خوردن هم جزء ارزش هایی است که آقای ده نمکی وظیفه انتقال آن را به نسل جوان بر گردن خود احساس می کند؟

فرصت نشد بپرسم اصلاً ماجرای هواپیماربایی برای چه در این فیلم گنجانده شده؟ حالا که قرار است تا مدتی سری دنباله دار اخراجی ها مهمان نوروزی سینماها باشد چه اصراری بود که یک داستان کم ربط به قصه اصلی در فیلم گنجانده شود؟ آیا جز این است که کارگردان نیاز به محملی برای استفاده از ظرفیت های بازیگرانی چون رضویان، خداداد و... پیدا کند؟

فرصت نشد بپرسم نظربازی های جواد رضویان نسبت به مهماندار در چارچوب کدام ارزش و مرام و مسلک می گنجد؟

فرصت نشد به او یادآوری کنم اتفاق بدی نمی افتد اگر بگوید یک فیلم عامه پسند و یک کمدی سطحی ساخته است که در لوکیشن جنگ می گذرد و قرار نیست مدعی نشان دادن فضای واقعی جنگ باشد. چه لزومی دارد ده نمکی مدعی باشد یک فیلم ارزشی ساخته که کلی پیام مهم دارد؟ خودش که خوب می داند این طور نیست. خب با ما هم صادق باشد. با دو تا پیام دستمالی شده بدیهی، که تازه آن هم با بی سلیقگی در دهان بازیگران جایگذاری شده می خواهیم سر چه کسی کلاه بگذاریم؟

فرصت نشد به او یادآوری کنم هنرمند موظف است سطح سلیقه مردم را بالا ببرد نه آنکه بر موج خواسته های برخی اقشار سوار شود. هنرمند سطحی نگر که پیام های کلیشه یی توی دهان بازیگرانش می گذارد اگر دلش را فقط به کف زدن و خندیدن مردم خوش کند از دست رفته است و به جای عمق بخشیدن به نگاه مردم سطح سلیقه آنان را تنزل می دهد؛ کاری که تلویزیون هم انجام داده است.

فرصت نشد از او بپرسم اگر فضای واقعی دفاع مقدس این است پس چرا در مستندهای شهید آوینی، فیلم های حاتمی کیا و ملاقلی پور و درویش و حمیدنژاد و دیگران هیچ نشانه یی از این فضا به چشم نمی خورد؟ چگونه است که هیچ ردپایی از این آدم ها

- آن هم با این وسعت- در سینمای راستین جنگ ایران وجود ندارد؟

نمی دانم چگونه ده نمکی با استفاده وسیع از این همه اخراجی در اردوگاه اسرا و در جبهه های جنگ می تواند مدعی باشد فضای واقعی جبهه ها را به تصویر کشیده است.

او چگونه به خود اجازه داده است برای خنده گرفتن از تماشاگر و مآلاً فروش بیشتر خیلی چیزها را زیر پا بگذارد و تازه مدعی هم بشود که دفاع ما در اخراجی های او مقدس بوده است؟ اخراجی هایی که هیچ کدام در فضای خط مقدم یا اسارت ذره یی تحول یا تغییر در آنها دیده نمی شود، چگونه می خواهند نسل جدید را با ارزش های این دفاع آشنا کنند؟ تعداد کاراکترهای مثبت رزمنده فیلم را بشمارید و در کنار آن اخراجی ها و لات و لوت ها را هم شماره کنید. جز سه نفر بقیه رزمنده ها همگی سیاهی لشگرند. چرا؟ چون به درد خنده گرفتن از تماشاچی نمی خورند. به همین سادگی. به طور قطع همان طور که اخراجی ها به رغم اتفاقاتی که در فیلم اول تجربه کردند، دچار تحول نشدند در اخراجی ها 3هم آنها را به همین منوال اصلاح نشده و همچنان «اخراجی» خواهیم دید، در غیر این صورت وظیفه شوخی های آنچنانی و قر کمرهای اینچنانی را باید به چه کسی واگذار کرد؟

شاید اگر جمعه شب گذشته ده نمکی گوش شنوا می داشت و اجازه می داد دیگران هم نظرات شان را ابراز کنند حالا این ستون نوشته نمی شد ولی حالا دیگر فیلمساز متکبر و عصبانی ما مجبور است بداند من در یادداشت هایم در سالن تاریک سینما چه نوشته بودم.