سینمای ما- علی خطیبی: در این مطلب ، سعی شده است که به دور از هر گونه تمایلات سیاسی و بدون توجه به پیشینه سیاسی آقای مسعود ده نمکی ، مجموعه نوروزی « دارا و ندار » مورد نقد و بررسی منصفانه قرار گیرد. این نقد پس از تماشای سیزده قسمت از این مجموعه تلویزیونی نوشته شده است :
* اول : شخصیت های داستان و بازی بازیگران : این مجموعه ، جزء مجموعه های پر بازیگر به شمار می رود. بازیگرانی که هر کدام در حوزه تلویزیون (به ویژه طنز) ، چهره های شاخص و مطرحی هستند. یکی از موارد مثبت این مجموعه ، حضور افراد با لهجه های مختلف در یک منزل است. اتفاقی که در مجموعه « چاردیواری » در خانه " آهو خانم " هم روی داده و به نظر می رسد از سیاست گذاری های سازمان صدا و سیما باشد. البته این اتفاقی خجسته است ولی به شرطی که اصولش هم رعایت شود. به عنوان مثال ، به هیچ وجه خانم " شهره لرستانی " نتوانسته اند لهجه را باورپذیر ادا کنند. یا اینکه زن و شوهر در برخی خانواده ها (مثل خانواده کلاته) متعلق به دو استان با بعد مسافت فراوان می باشند که همین جزئیات به ظاهر پیش پاافتاده ، نخستین حفره های شخصیت پردازی در این سریال می باشد. بازی " فتحعلی اویسی " در نقش تیمور ، به نوعی تکرار شخصیت آقای کاووسی در مجموعه " بدون شرح " است. حتی با همان تکیه کلام های قدیمی و ژست های تکراری ! حضور " سام درخشانی " در نقش منوچهری بسیار ضعیف است تا آنجا که با اطمینان کامل می توان گفت که انتخاب مناسبی برای این نقش نبوده است. " بهنوش بختیاری " در نقش درد دل هم با آن لهجه ، من را به یاد بازی اش در مجموعه نوروزی " جایزه بزرگ " می اندازد. آنجا که نقش همسر باردار جواد رضویان را بازی می کرد ! جنس بازی و گریه های خانم " مریم کاویانی " در نقش طلعت هم به شدت من را یاد پرسوناژش در سریال " خط شکن " می اندازد ! کاراکتر " مرجانه گلچین " در نقش مهین هم بسیار کمرنگ و سطحی تعریف شده است (بازی گلچین هم تقریبا" تکرار همان بازی اش در سریال بزنگاه است) ، مثل بقیه خانم های خانواده " داراها " (یعنی شهین " نگار فروزنده " و نگار " نفیسه روشن "). " علیرضا خمسه " در نقش ذبیح ، بازی قدرتمندی دارد ولی متاسفانه از او هم چیز تازه ای نمی بینیم ! " شهاب عباسی " در نقش مردوخ ، بسیار خوب ظاهر شده و موفق به ارائه بازی جدیدی در کارنامه هنری اش شده است. در مورد شخصیت اتابکی و بازی " رضا رویگری " بد نیست یک نکته مهم را یادآور شوم : آقایان نویسنده عزیز ، اگر هدفتان این بوده است که یک شخص نوکیسه تازه به دوران رسیده که حتی حرف زدن هم بلد نیست را به نمایش بکشید ، بهتر بود پا در وادی اغراق نمی گذاشتید. چه کسی هست که به این شکل ، همه کلمات را این گونه اشتباه ادا کند ؟ این زیاده روی در برخی موارد باعث دافعه مخاطب می شود. ضمن اینکه کلمه استجابت در سه قسمت متوالی به سه شکل متفاوت تلفظ می شود ! کسی که کلمه ای را اشتباه ادا می کند ، همواره آن را با همان شکل ثابت تلفظ می کند نه هر روز یک شکل ناصحیح ! بازی " غلامرضا بنفشه خواه " و " رامین راستاد " خوب و قابل قبول است. " سحر ولدبیگی " هم خوب است ولی هنوز هم (متاسفانه) جیغ جیغ هایش مثل " شادنه " در پاورچین ، تداوم دارد ! به شخصه تفاوت چندانی میان بازی " سید جواد هاشمی " در اخراجی ها ۱ و ۲ و نقش روحانی حاج حسینی در مجموعه دارا و ندار ندیدم و البته به نظرم انتخاب مناسبی برای این نقش نبودند ! " عباس محبوب " هم تکراری ظاهر شده است.
* دوم : فیلمنامه و هسته مرکزی داستان : موضوع داستان یادآور فیلم های قدیمی است (نمی خواهم لفظ فیلمفارسی را به کار ببرم !) و همان " قارون ورشکسته " و شبه " فردین " های جوانمرد !!! یک سوال اساسی که برای من از اول مطرح بود ، این است که اصولا" یک فرد ورشکسته که حکم تخلیه مستاجرانش را هم دارد ، چرا این همه ماجرا را کش می دهد و این دامادها که همگی به جیب شوهر خواهرشان وصل هستند ، از کجا پول خرید " وانت آبی پلاک زوج " و " خرید جهیزیه " و " برگزاری مراسم عروسی " و ... را می آورند ؟!!! چرا صاحبخانه ما حتما" باید با کمک به این افراد و عاقبت به خیر کردنشان ، آنها را جواب کند ؟ آیا این " رئال " است ؟ در جامعه کنونی ما ، صاحبخانه این چنینی داریم ؟!!! چرا در زمانی که ذبیح در بازداشتگاه به همراه سایر حاجی فیروزها به سر می برد ، دایره زنگی و آکاردئون دارند و می نوازند ؟!!! یعنی شما این را تا به حال ندیده و نشنیده اید که هر نفر که بازداشت می شود ، ابتدا تمامی وسائلش (حتی کمربند شلوار) را از او می گیرند و بعد به بازداشتگاه فرستندش ؟!!! چگونه آکاردئون و دایره زنگی از قلم افتاده است ؟ آیا واقعا" ضرورتی دارد که در هر قسمت (حدود سه تا پنج دقیقه) شاهد پلان های تکراری دایره زنگی زدن ذبیح در میدان آزادی و کوچه و خیابان باشیم ؟ در قسمت سیزدهم که هر چه فلاش بک هم در این زمینه داشتید ، پخش کردید ! این کار حرفه ای نیست. قدری به شعور مخاطبانمان هم احترام بگذاریم ، بد نیست ! برخی اشتباهات زمانی هم در دیالوگ ها دیده می شود. مثلا" بعد از آزادی ذبیح ، در ماشین اتابکی به اشتباه به تیمور می گوید که دیشب در عروسی همه از صدایش تعریف می کرده اند در حالی که عروسی چند ساعت پیش بوده است و هنوز شب هویداست ! از این دست اشتباهات هم کم ندیدیم. آیا واقعا" دغدغه " ندارها " ، آفتابه شخصی شان است ؟ در اواخر بهار سال ۱۳۸۹ ، تب مجموعه کره ای « افسانه جومونگ » تقریبا" به طور کامل ، در کشور فرو نشست. آیا ضرورتی داشت به موضوعی که خیلی وقت است که دیگر روی بورس نیست ، اینقدر با آب و تاب و تاکید پرداخته شود ؟ آن هم با دیالوگ هایی بعضا" زننده که ناقلشان هم یک خانم (درد دل) است !!! من هیچ اصراری به پاستوریزه بودن سریال هایمان ندارم ، ولی تلویزیون یک مدیوم پربیننده است. به ویژه در ایام تعطیلات نوروزی ، در ساعات آغازین شب و در کشوری هفتاد و چند میلیونی ! ما باید این را در نظر بگیریم که اقشار گوناگون جامعه با سنین مختلف تنها با فشار دادن یک دکمه ، میزبان برنامه ها و سریال هایمان خواهند بود. ما باید حرمت میزبان را نگه داریم. درست نیست که در این سطح ، شنونده دیالوگ های زشت و زننده و حتی بوق دار باشیم. اگر هدفمان خیلی هم والا باشد و بسیار فکر شده و با نیت مثبت هم چنین چیزی بسازیم ، به میزبانانمان خیانت کرده ایم ! به شعور آنها بی احترامی کرده ایم. مجموعه های ما باید خانوادگی باشند وگرنه اگر قرار بر ابتذال باشد ، که گزینه های بهتری در بازار موجود است ! در این خصوص سریال " دارا و ندار " متاسفانه بسیار ضعیف ظاهر شد. البته نه در همه پلان ها و همه شب ها ، ولی حواسمان به این نکته باشد که : « این مردم لبخند می خواهند ولی نه به هر قیمتی » برخی از صحنه ها به شدت شعاری بودند و نچسب !!! مثل برخی از نماهای هر دو قسمت از اخراجی ها !!! پرداخت به مسئله فقر و ثروت در این مجموعه ، به شدت کاریکاتوری بوده و گاهی اوقات از این طرف بام افتاده ایم ! چرا باید افراد ندار این قدر به لحاظ فهم و شعور ، دستکم گرفته شوند ؟ یعنی دختر دانشجوی قصه ، متوجه دعای مسخره " آقا فتل " در نانوایی نمی شود ؟ این توهین به سطح فهم و درک ندارها نیست ؟ آیا مجازیم که با ادعیه هم شوخی کنیم. الهم انی ... هم بازیچه شده است ، این کار مشکلی ندارد ؟ اگر کس دیگری این کار را می کرد ، شما که عنوان فیلمساز ارزشی را دارید ، واکنش نشان نمی دادید ؟!!! در کل معتقدم که دغدغه های اساسی داراها و ندارها در این مجموعه ، به صورت رئال مطرح نشد و بسیار با اغراق و نگاه سطحی نمایش داده شد. یک نکته مثبت هنری این مجموعه از دید من : وقتی هر نفر از جمع اهالی خانه ندارها خداحافظی می کرد ، آن پلان با افتادن عکس آنها در آینه ای که به دست یکی از اهالی بود ، آغاز می شد. این ایده ، به نظرم ایده بسیار خوب و جالبی از نظر بصری بود.
* سوم : کارگردانی : بسیاری از نکاتی که در بالا آمده ، به طور مستقیم و غیر مستقیم ، به کارگردان هم مربوط می شود ولی قصد دارم به صورت ویژه به دو نکته مهم در اینجا اشاره کنم. نخست ، ریتم کند سریال با فلاش بک های غیرضروری بسیار است. (که تا حدودی هم به تدوین بازمیگردد.) و دوم مشخص بودن بوم صدا در حدود هفت مورد (آخرینش در قسمت سیزدهم روی داد.) برای ثانیه هایی در بالای فریم که صورت خوشی ندارد ! یک توضیح بسیار مهم که در مورد برخی دیگر از سریال ها هم صدق می کند و " دارا و ندار " هم به شدت به آن بی اعتنایی کرده است ، فلسفه وجودی " آنچه گذشت ... " در ابتدای مجموعه است. برای یک سریال روتین هر شبی ، گذاشتن " آنچه گذشت ... " با مدت زمان طولانی و از قسمت نخست تا به قسمت قبلی ، معنایی جز آب بستن به مجموعه ندارد !!! " آنچه گذشت ... " با زمانی کوتاه یک تمهید مناسب برای سریال های هفتگی است نه سریال های روتین !
* چهارم : تیتراژها : تیتراژ آغازین ، در ثانیه های ابتدایی ما را به یاد " مسافران " (رامبد جوان) می اندازد ولی در ادامه تا نیمه ، بسیار خوب و گیرا است اما از میانه به بعد با حبس شدن در تونل رسالت ، دیگر آن طراوت را ندارد و ما را به سرگیجه می اندازد ! تیتراژ پایانی هم ایده خوبی دارد ولی برخی از عکس ها (مثل : عکس تهیه کننده) چندان جالب نیستند. در ثانیه های پایانی ، این تیتراژ هم به ضعف در اجرا می افتد و ایجاد دافعه می کند.
* پنجم : موسیقی و خواننده : به نظرم موسیقی فیلم بسیار زیباست. البته گاهی هم تلا
ش می کند که نقبی به موسیقی اخراجی ها بزند (موسیقی متن را عرض می کنم در سازهای نوازنده های خیابانی) ! صدای مجید اخشابی هم مناسب این جنس از شعر است. شعر تیتراژ هم از نقاط قوت پروژه محسوب می شود ولی تکرار مداوم صدای اخشابی و اشعار تیتراژ می شود پاشنه آشیل !!!
* ششم : واکنش ها به نامه رضا رشیدپور : درست این بود که آقای رضا رشیدپور ، این نامه را پس از اتمام مجموعه یا پخش حداقل چهار قسمت از آن می نوشتند ولی من با بخش اعظمی از متن نامه ایشان موافقم. برخوردهای شما با ایشان را هم از جنس همان برخورد تند و احساسی " نه مرغ میخوام ، نه سیمرغ " می دانم. عمله اکله نوکیسه ، ترکیبی مناسب برای یک شخص که در حوزه فرهنگ و هنر سالهاست که کار می کند و برنامه می سازد ، برازنده نیست. قلم مقدس است و نباید برای تسویه حساب ها به صورت تند و آتشین به حرکت درآید ! خوب است که قدری تحمل شنیدن صدای مخالف را هم داشته باشیم و بلافاصله به نقد او ، برچسب سیاسی و عقده گشایی شخصی نزنیم ! آنچه " سحر ولدبیگی " نوشت و آنچه دیگر بازیگران سریال " دارا و ندار " در قالب مصاحبه هایی پینگ پنگ وار گفتند ، اصلا" در شان یک هنرمند نیست ! کمی به عقاید یکدیگر احترام بگذاریم ، بد نیست.
* هفتم : نتیجه گیری نهایی : در کل و بین دیگر مجموعه های داستانی ، « دارا و ندار » را چه از نظر فرم و محتوا و چه از نظر تکنیک و اجرا ، بسیار ضعیف دیدم. تصورم این است که از نظر میزان بیننده (طبق مشاهداتم در بین اطرافیان) هم توفیق چندانی به دست نیاورده است. آن هم با بودجه ای که قطعا" اگر بیش از سایر سریال های نوروزی دیگر شبکه ها نباشد ، کمتر هم نیست ! (نگاهی به تیتراژ پرستاره مجموعه بیندازید و مقایسه کنید.) برای آقای ده نمکی آرزوی موفقیت در راه ساخت یک مجموعه استاندارد و به دور از مولفه های فیلمفارسی وار و به شدت شعاری را دارم و امیدوارم مسیری توام با پیشرفت را پیش بگیرند.
.gif)
.gif)