یادداشتی درباره "آتشکار" ساخته محسن امیریوسفی
فرم‌گرايي متناسب با مضمون

سینمای ما- سحر عصرآزاد: از پررونق ترين بخش هاي جشنواره بيست و هشتم فيلم فجر نمايش هاي ويژه يا همان بخش خارج از مسابقه است. فيلم هاي اين بخش که در آخرين سانس سينماي رسانه ها به نمايش درمي آيند در واقع آثاري هستند که به دلايل مختلف امکان حضور در بخش مسابقه را نيافته اند و به همين نمايش تک سانس اکتفا کرده اند. «آتشکار» يکي از فيلم هاي بخش خارج از مسابقه است که چند سالي از ساخت آن مي گذرد. اين فيلم دومين ساخته محسن اميريوسفي پس از «خواب تلخ» است که به نظر مي آيد مضمون آن عامل اصلي حضور نيافتنش در بخش اصلي جشنواره باشد. «آتشکار» داستان يک کارگر کارخانه ذوب آهن است که با وازکتومي مشکل دارد اما به گونه يي مجبور به اين کار است. در واقع محور اصلي فيلم ترس ها و ترديدهاي اين مرد است و کشمکش هاي او با خودش و آدم هاي اطرافش که او را حتي در کابوس با روح پدرش مواجه مي کند. فيلم هر چند از فرم گرايي برجسته «خواب تلخ» فاصله دارد اما همچنان به عنوان اثري تجربي مطرح است که به گونه يي هوشمندانه فرمي متعادل تر را که متناسب با مضمون باشد، انتخاب کرده است. حضور راوي به عنوان فردي که دغدغه هاي دروني خود را بيان مي کند کمک کرده بخشي از ساختارمندي اثر اين گونه تامين شود، ضمن اينکه تلفيق روايت راوي با تصوير طنزي ظريف را وارد کار کرده است. علاوه بر طنزي حساب شده که متناسب با موقعيت قهرمان فيلم در لابه لاي اتفاقات طراحي شده، فانتزي از نظر کارگردان هم توانسته نمودي ويژه پيدا کند. برجسته ترين نمونه آن هم ترسيم تصويري از بهشت و جهنم در اوهام و کابوس هاي مرد است که روح پدر به او نهيب مي زند تا از انجام اين کار منصرف شود. در واقع آنچه در کنار فرم گرايي متناسب با مضمون، «آتشکار» را تبديل به اثري تجربي در محدوده سوژه خاص خود کرده، زاويه نگاهي است که براي نزديک شدن به سوژه جسورانه فيلم انتخاب شده است. به خصوص که موضوع و عواقب آن از جنبه هاي مختلف و بيش از همه حذف هويت مردانه مورد توجه قرار گرفته است. «آتشکار» از حضور بازيگري برجسته چون حميد فرخ نژاد در نقش شخصيت اصلي بهره برده که همه وجوه جذاب خود را در قالب يک کارگر ساده به کار گرفته و ترکيب او در کنار بقيه بازيگران که افراد عادي هستند، متناسب و هماهنگ شده است. ضمن اشاره به اينکه «آتشکار» از جهت فرمي به نوعي تابع ذهن آشفته و اوهام زده شخصيت اصلي است که ميان ترديدها و بايدها و نبايدهاي ذهني و عيني خود گير افتاده، فيلم با محوريت اين فرم ذهني هم مي تواند تجربه يي خاص محسوب شود. اما در مورد سرنوشت «آتشکار» که چند سالي پشت درهاي بسته مانده تا بالاخره موفق به حضور در جشنواره فجر شده، مي توان اميدوار بود اين نمايش زمينه يي براي اکران عمومي آن و ارتباط با مخاطب عام باشد که تجربه يي غيرقابل تکرار براي فيلمسازي است که هنوز اين تجربه را پيدا نکرده است. «هيچ» يکي ديگر از فيلم هاي بخش خارج از مسابقه است که سرنوشتي مشابه ولي با پس زمينه يي متفاوت دارد. اين فيلم چهارمين کار عبدالرضا کاهاني پس از «آدم»، «آنجا» و «بيست» است که به بخش مسابقه راه پيدا نکرده است. «آدم» هرچند در جشنواره فجر به نمايش درآمد اما اکران نشد، «آنجا» نه حضور جشنواره يي داشت و طبيعتاً نه اکران عمومي و تنها به چند جلسه نمايش خصوصي اکتفا کرد. اما «بيست» سرنوشتي ديگر داشت و پس از حضور در جشنواره فجر بيست و هفتم و صاحب شدن چند جايزه به اکران عمومي سينماها درآمد. اما حالا چهارمين فيلم کاهاني سرنوشتي مشابه دو فيلم ديگرش پيدا کرده که البته دريافت پروانه نمايش اميدها را براي اکران عمومي آن بالا مي برد. «هيچ» همچون ديگر فيلم هاي کاهاني که فيلمنامه آنها با همکاري حسين مهکام به نگارش درآمده دو وجه دروني- نمادين و بيروني- رئال را دارا است. در واقع اهميت آن در اين است که مانند الگويي که از فيلم هاي نمادين در ذهن داريم در فضا و مکاني نامعلوم و ذهني نمي گذرد بلکه ارتباط خود را با واقعيت و زمان حال حفظ مي کند. اين ويژگي کمک مي کند همان مفاهيم و نمادها در وهله اول توي ذوق نزنند و چه بسا اصلاً به چشم نيايند چرا که جريان عادي زندگي بدون اوج و فرودي عجيب و غريب بيش از هر چيز مخاطب را با خود درگير مي کند. اما از پس رسوب همين جريان زندگي است که به تدريج مفاهيم و نمادها از زيرلايه هاي فيلم رخ مي نمايد و درامي که در رويه کار جريان دارد، فرصتي براي کشف آنها مي دهد. «هيچ» از وجه فرم روايي هم اپيزوديک بودن را براي تعريف قصه اش انتخاب کرده که در اين دو اپيزود شخصيت ها ثابت و تعاريف موقعيت است که دچار تغيير مي شود. تغيير در موقعيت هم به دنبال خود تغيير در کنش و واکنش هاي آدم ها را به همراه دارد و در نهايت اين آدم ها هستند که به واسطه ميزان تاثيرپذيري و تغيير، جاي پاي خود را در ذهن مخاطب محکم مي کنند. فيلم از شخصيت هاي فرعي متعدد در کنار شخصيت اصلي بهره مي برد که همه بر اساس خصوصيات تيپيک خلق شده اما به تدريج ابعادي جديد پيدا کرده و تبديل به شخصيت هايي شناسنامه دار مي شوند. در واقع خانواده جنوب شهري در خانه قمرخانومي وقتي با پديده ثروتمند شدن مواجه مي شوند، پوسته بيروني خود را شکافته و بعد سرکوب شده خود را بروز مي دهند و در نهايت از هم مي پاشند. حضور بازيگران در نقش هاي نامتعارف «هيچ» هم از ويژگي هاي مهم فيلم است. مهدي هاشمي در نقش شخصيت اصلي با اين نقش آفريني به گونه يي احيا شده و به راحتي مي توان کليشه کهنه او را از ياد برد و وي را در نقش مرد شکمباره بي دغدغه در ذهن سپرد. همان طور که نيره فراهاني، مهران احمدي، احمد مهرانفر، پانته آ بهرام، نگار جواهريان، صابر ابر و باران کوثري در نقش هايي متفاوت ردپايي محکم در ذهن مخاطب بر جاي مي گذارند. «هيچ» فيلمي است که همه متفق القول معتقدند اگر به بخش مسابقه راه پيدا مي کرد مجموعه بازيگران آن قابليت کانديدا شدن را در کنار وجوه ديگري چون کارگرداني، فيلمنامه و... داشتند اما اين اتفاق به دلايل مختلف نيفتاده است.

منبع : اعتماد

به روز شده در : دوشنبه 12 بهمن 1388 - 18:33