یادمان باشد که اسکار همه چیز نیست : به بهانه معرفی «درباره الی ...» به آکادمی اسکار :: سينمای ما :: پايگاه خبری - تحليلی سينمای ايران

سینمای ما- شاپور عظیمی: شاید دست‌اندرکاران برگزاری اولین دورة مراسم اسکار که در 1929 دور همدیگر جمع شده بودند تا به بهترین‌ها جایزه دهند؛ هرگز فکرش را نمی‌کردند روزی روزگاری در عالم سینما دریافت این مجسمة کوچک آن قدر مهم باشد که حتی به محک و ملاک توجه به این یا آن فیلم، این یا آن بازیگر و... تبدیل شود. هر کسی، هر فیلمی، هر موسیقی، هر فیلم‌نامه‌ای، طراحی صحنه و لباس و هر فیلم غیرانگلیسی زبانی که اسکار بگیرد، انگار وارد تالار افتخاراتی شده که به نوعی جاودانگی‌ در آن تضمین شده است. انکار نمی‌شود کرد که اسکار، جایزه‌ای بسیار پرزرق و برق، ‌هم در فرم و هم در محتوا است.

همواره حاشیه‌های فراوانی داشته و دارد و به یاری دستگاه غول پیکر تبلیغات رسانه‌ای در کشور برگزار‌کننده، جایزه‌ای است که همه پذیرفته‌اند که «در بورس» بوده و هست. واقعاً اگر گاهی وقت‌ها به چهره و رفتار برندگان آن دقت کرده باشیم، می‌بینیم که آن همه هیجان و نفس نفس زدن‌های آنها مصنوعی نیست. آنها زبانشان بند می‌آید. از پیش کاغذی آماده کرده‌اند تا از بستگان دور و نزدیک خود تشکر کنند. تقریباً همة برندگان از شوق برنده شدن؛ ‌سر از پا نمی‌شناسند. یا گریه می‌کنند. یا می‌خندند. یا برخی این جایزه را رد می‌کنند و به جای خودشان و در اعتراض به وضعیت سرخ‌پوستان آمریکا از یک سرخ‌پوست می‌خواهند بیانیة آنها را علیه سیاست‌های آمریکا بخواند یا یکی هم مثل مایکل مور سری را که درد نمی‌کند، ‌دستمال ببندد و وقتی جایزه‌اش را گرفت، ‌نه بگذارد و نه بردارد و به رئیس‌جمهورشان بگوید: خاک بر سرت!

مجموع اسکار‌هایی که هرساله اهداء می‌شود، از همان ابتدا به این تعداد نبوده‌‌اند. برخی رشته‌ها به تدریج و بعد‌ها افزوده شده‌اند. یکی از آنها جایزة بهترین فیلم خارجی است که به فیلمی تعلق می‌گیرد که خارج از چارچوب مرز‌های ایالات متحده تولید شده باشد و زبانش هم انگلیسی نباشد. در بیست و نهمین دورة این جشنواره، در 1955 آکادمی اسکار جایزه‌ای به نام بهترین فیلم خارجی بنا کرد. هرچند از 1947 جایزه‌ای افتخاری و ویژه به فیلم‌های غیرانگلیسی زبان داده می‌شد اما رسمیت نداشت و نامزد‌هایی برای بردن آن اعلام نمی‌شد. از 61 دوره‌ای که این جایزه اهدا شده، ‌51 بار اروپایی‌ها، 5 بار فیلم‌هایی از قارة آسیا، سه بار هم آفریقا این جایزه را به دست آورده‌اند. از کارگردان‌های سرشناس سینمای جهان که فیلم‌شان برنده شده می‌‌توان به فدریکو فللینی (هشت و نیم، آمارکورد)، ویتوریو دسیکا (واکسی، دزدان دوچرخه، دیروز، امروز، فردا)، آکی‌را کوروساوا (راشومون، درسواوزالا)، اینگمار برگمان (هم‌چون در یک آینه، فانی و الکساندر)، کاستا گاوراس (زد)، جوزپه تورناتوره (سینماپارادیزو) اشاره کرد.

در سال‌های گذشته اعلام حضور فیلمی از ایران برای شرکت در بخش انتخاب بهترین فیلم خارجی مراسم اسکار، با اما و اگر‌هایی روبه‌رو بوده است. پس از آن که فیلمی از یک کارگردان ایرانی جزو پنج فیلم نامزد دریافت این جایزه قرار گرفت؛ ناگهان توجه‌ها به این بخش از اسکار افزایش یافت. اما اختلاف‌نظر‌ها ادامه داشت. در سال‌های اخیر کم‌تر پیش آمده فیلمی از ایران در این مراسم حضور داشته باشد که پسند مخاطبان و مسئولین هیأت‌های انتخاب به هم نزدیک بوده باشد و فیلمی به این مراسم ارسال شود که همه متفق‌القول شایستگی آن را تأیید کرده باشند. در واقع در مواردی آنهایی که فیلمی را برای ارسال به اسکار انتخاب کرده‌اند؛ فیلم را مورد داوری قرار داده‌اند در حالی که امتیاز‌های یک فیلم برای رسیدن به حد نصاب ارسال، بایستی مورد توجه قرار می‌گرفت. امتیاز‌هایی مانند حضور بین‌المللی، ‌گرفتن جایزه از جشنواره‌های داخلی و خارجی و البته اقبال مخاطب نسبت به فیلم. هرچند نمی‌توان به ضرس قاطع گفت که ناموفق بودن فیلم‌های ایرانی در مراسم اسکار سال‌های گذشته؛ تماماً‌ به رعایت نکردن ضوابط توسط هیأت‌های انتخاب مربوط می‌شود اما این را هم از نظر دور نداریم که یک انتخاب نامناسب و سلیقه‌ای، ضربه‌زننده بوده است.

ظاهراً امسال با دیدگاهی کارشناسانه، فیلمی برای معرفی به اسکار انتخاب شده که بسیاری از فاکتور‌های لازمه را دارد. «دربارة الی...» جوایز معتبری از جشنواره‌ها گرفته و در جشنواره‌های شناخته‌شده‌ای شرکت کرده و فیلمی است که رسانه‌های خارجی شناختی نسبتاً کامل از آن دا‌رند. در واقع فیلم فرهادی استاندارد‌های حضور فیلمی قابل قبول و قابل دفاع برای معرفی به آکادمی اسکار را دارد. گذشته از آن که داستان پرکششی دارد و تا به انتها می‌تواند تماشاگر را با خودش همراه کند، ظرفیت پرداختن به آدم‌ها و رفتارشان در موقعیت‌های ویران‌کننده؛ «دربارة الی...» را به اثری بدل می‌کند که تنها در چهارچوب یک اثر «بومی» باقی نمی‌ماند و می‌تواند نگاهی «جهانی» به مقوله‌ای اخلاقی داشته باشد. اتفاقی که برای آدم‌های این فیلم رخ می‌دهد، در هر جایی ممکن است دیده شود و هر آدمی می‌تواند در موقعیتی مشابه آدم‌های فیلم فرهادی قرار بگیرند. در خیلی از مواردی که آدم‌ها در مهلکه‌ای اخلاقی گرفتار می‌شوند، بیش از هر چیز دیگری به فکر رهاندن خود از چنین بن‌بستی هستند. این منظری است که کم‌تر به آن اشاره شده و می‌تواند یک امتیاز مثبت (دستکم) در انتخاب نهایی فیلم فرهادی برای حضور در میان فیلم‌های نامزد دریافت جایزة بهترین فیلم خارجی باشد.

تنها می‌ماند واپسین نکته‌ای که اگر‌چه اشاره به آن تکراری به نظر می‌رسد اما یادآوری‌اش بی‌ضرر نیست. همگی می‌دانیم که اسکار به عنوان یک جشنوارة جدی (چیزی مثلاً در جشنوارة کن یا حتی ونیز نیست) هیچ‌گاه مطرخ نبوده است. اسکار به مدد پوشش رسانه‌ای بی‌حد و حصری که دارد، عملاً به یک پدیدة سینمایی مهم بدل شده است. انتخاب‌های اسکار از سال‌های دور تا همین سال گذشته، نشان نمی‌دهد که این انتخاب‌ها اصلح بوده‌اند (هیچکاک و چاپلین هیچ‌گاه به معنای واقع کلمه اسکار نگرفتند) اسکار بیش از آن که یک جشنواره باشد، به یک جشن سینمایی مفرح شبیه است که در این جشن جایزه هم می‌دهند. یادمان باشد که اسکار همه چیز نیست. همین!

نظرات