یادداشت‌های هفتگی امیر قادری؛ : وقتی داریوش مهرجویی از معاون اولی قالیباف دفاع می‌کند

سینمای ما - امیر قادری

1- آقای داریوش مهرجویی در گفتگویی از میرحسین موسوی خواسته تا محمدباقر قالیباف را به عنوان معاون اول‌اش انتخاب کند: «چون هم مدیر توانایی است و هم محبوبیت دارد و حضور میرحسین موسوی و قالیباف به عنوان دو مدیر پرتجربه، توانا و حاذق به نفع کشور است.» او برای هواداری‌اش از میرحسین موسوی، دلایل دیگری هم عنوان کرده: «معمار است و اهل عمل و سازندگی. نقاش هم هست و نگاه ظریف، دقیق و حساسی نسبت به مسائل دارد. میرحسین موسوی مردی با نگاه روشن به مسائل و موضوعات مختلف است و با دنیای مدرن به خوبی آشناست.» و جای دیگر: «آقای مهندس موسوی با شناخت مدیریتی که دارند، قطعا بسیاری از مشکلات را رفع می‌کنند... این شناخت، علمی است که در دانشگاه یک رشته تحصیلی به آن اختصاص داده شده است و باید با تحصیل علم و دانش به آن دست پیدا کرد. به عقیده بنده آقای موسوی به این جنبه کار یعنی مدیریت توجه ویژه‌ای دارد. آقای مهندس موسوی به مدیریت و قانون‌مندی بسیار توجه دارد و این نکته مهمی است.» او همچنین از غلامحسین کرباسچی، معاون اول کروبی هم تعریف کرده، و باز دلایل‌اش این‌هاست: «آقای کرباسچی نیز مدیر محبوب وتوانایی است.»
2- این یادداشتی درباره کاندیداهای مورد حمایت داریوش مهرجویی نیست. می‌خواهیم درباره ملاک‌های هنرمند برای چنین انتخابی حرف بزنیم. بر اساس گفته‌های نقل شده از مهرجویی، این معیارها از این قرار است: اهل عمل و سازندگی بودن، مدیر و مدبر بودن، آشنا بودن با دنیای مدرن، قانون‌مندی و از این قبیل. این‌ها مدیرانی هستند که فضایی برای آرامش، آگاهی و رشد طبقه متوسط فراهم می‌کنند. مصداق‌های مهرجویی برای داشتن این خصوصیات هم مدیران عمل‌گرایی است که در طول این سال‌ها سالن‌های سینما، مراکز خرید، فرهنگسراها، بزرگراه‌ها، پارک‌ها و محله‌های کارامد و زیبایی در شهر تهران ساخته‌اند.
3- آن چه در این میان می‌پسندم، اما تمایل مهرجویی به عنوان یک فیلمساز روشنفکر برآمده از فضای سال‌های 1340 برای دفاعی چنین روشن و قاطع از مدیران عمل‌گرایی است که گرایش‌های سیاسی و پایگاه‌های ارزشی مشخصی دارند. بعید است مهرجویی نداند که سر و سامان دادن به یک مبارزه ظاهرا انسانی و اجتماعی پیرامون خود، چه ارزش و بهایی دارد. سازنده فیلم‌های درجه یکی از جمله لیلا و درخت گلابی و سنتوری و دختر دایی گمشده، باهوش‌تر از آن است که متوجه نباشد لباس ظاهرا روشنفکرانه رزم پوشیدن و با کلیه مظاهر قدرت و ثروت جنگیدن، در این مملکت معمولا بیش‌تر جواب می‌دهد، تا حمایت از معاون اولی قالیباف. که در این مرز و بوم، مبارزه هنرمند، فی نفسه، ارزش‌مند و مقبول و قهرمان‌ساز است. این درست همان ساختار ارزش‌ای است که فیلمی مثل «ما همه خوابیم» بر پایه آن بنا شده است. دارم درباره گروه محدود روشنفکران و هنرمندان فیلم بیضایی حرف می‌زنم که ظاهرا مدام تحت تاثیر و فشار نهادهای قدرت و ثروت‌اند و این مبارزه بی‌انتها، کم کم دارد به هدف خودش تبدیل می‌شود. مبارزه‌ای که بیش از آن که به نفع ملتی باشد که دارد به خاطرشان مبارزه می‌کند، به نفع هنرمندی است که شهید این راه می‌شود و به مقامی رفیع نایل می‌آید. هنرمندی که عوض این که به خودش زحمت دهد و نیازهای یک مملکت در هر دوره خاص سیاسی و اجتماعی را بررسی کند، و راه‌های برقراری یک جور ارتباط میان دولت و مردم را بجورد و بیابد (به این نکته توجه کنید که هیچ کدام از این دغدغه‌ها لزوما به معنای قرار گرفتن هنرمند روشنفکر در دایره و حوزه قدرت نیست)، و به سهم خودش مسیری طراحی کند برای پیشرفت و اعتماد سازی و توسعه گام به گام این مملکت، بیش‌تر نگران جایگاه خودش در مقام یک هنرمند مبارز است. و در این مبارزه اگر نفعی حاصل شود، احتمالا تنها این است که ملت یک هنرمند بزرگوار مقدس شهید دیگر یافته است. (که البته تجربه نشان داده معمولا کار به این جاها نمی‌کشد!) در چنین شرایطی بعید است که مهرجویی نداند یک مبارزه بی‌انتها با هر جور ساختار قدرت و دولتی، در این مملکت بیش‌تر اعتبارساز است تا این که بخواهد از مدیران موفق و وابسته به ساختار دولتی چون قالیباف و کرباسچی حمایت کند. شان هنرمند مبارز بیش‌تر از این‌هاست. مهرجویی اما روشنفکری مفید و دوست داشتنی است که بیش از اعتقاد به چنین شهید نمایی بی وجهی، به وجدی طبعا شخصی فکر می‌کند که نفعی ملی خواهد داشت.
4- این اما دلیل عافیت‌طلبی مهرجویی و شخصیت‌های اصلی فیلم‌هایش نیست. هم بهرام بیضایی و هم داریوش مهرجویی در آثار اخیرشان، داستان هنرمندانی را روایت می‌کنند که با مشکلات و فشارهای گوناگون اجتماعی دست و پنجه نرم می‌کنند. نیرم نیستانی فیلم بیضایی، کارگردانی است که تلاش‌اش برای ساخت یک فیلم خوب و فاخر، با دست اندازی‌های تهیه کننده پول پرست به باد می‌رود. در برابر دوربین او عرق می‌کند، فریاد می‌کشد، مشت‌اش را گره می‌کند، مدام شکایت می‌کند و طلب‌کار تمام آن‌هایی است که اجازه نمی‌دهند او با هنرش سطح فرهنگ و هنر این سرزمین را بالا ببرد. پس کم کم کنش‌ ها و انگیزه‌هایش جلوه‌ای بیرونی از یک اسطوره را پیدا می‌کند. بیش‌تر یک مجسمه مقدس تا موجودی واقعی با انگیزه‌های شخصی. اما هنرمند مهرجویی، علی سنتوری، همه زندگی‌اش این است که بنشیند و برای دل خودش و مردم و ملتی که می‌خواهد خوشحال‌شان کند، ساز بزند. این که وجود صادق شفاف‌اش در برخورد با محیط بیرون از هم می‌پاشد، حاصل یک جور مبارزه نمایشی برون‌گرایانه نیست. همین که علی می‌خواهد خودش باشد و از شور و وجد شخصی‌اش پیروی کند، وجود او را در برابر اجتماعی قرار می‌دهد که به هر قیمتی می‌خواهد خودش نباشد. جامعه‌ای که عوض چنین تلاش وجودگرایانه‌ای، می‌کوشد خود نبودن‌اش را، و کمبودها و عقده‌های حاصل از پی نگرفتن وجد شخصی را، پشت مفاهیمی چون تعهد اجتماعی پنهان کند. و ما که می‌دانیم چنین تعهدی چه قدر زود مصادیق‌اش تغییر می‌کند. وقتی مبارزه بیش از آن که تلاشی برای خود بودن باشد، به سعی و تلاشی از سوی فیلمساز برای خود نمایی تبدیل شود.
5- داشتم می‌گفتم که داریوش مهرجویی عوض آن که امتیاز و جایگاه و کردیت حاصل از یک جور مبارزه و دوری‌گزینی کور را بخواهد، از مدیرانی حمایت می‌کند که برای مردم کشورشان مرکز خرید و سینما و پارک و فرهنگسرا و بزرگراه می‌سازند (آخر غم علی سنتوری مال خودش است و شادی‌اش مال مردم). اما این طرف تازه خبر رسیده که بهرام بیضایی و تهیه کننده‌اش حمید اعتباریان در جلسه‌ای با هم آشتی کرده‌اند و اعتباریان ادعا کرده که با بهرام بیضایی برای ساختن یک فیلم جدید به توافق رسیده است. بیضایی هم پیش از این گفته بود که تهیه کننده فیلم‌اش با وجود تمام آن نشانه‌ها و اشاره‌ها، هیچ ربطی به هیچ شخصیت حقیقی نداشته و همه ما لابد قرار است مثل همیشه باور کنیم. آخر این حرف‌ها را یک هنرمند متعهد مبارز گفته است.

دانلود

نظرات