یادداشتی درباره جنجال‌های پیرامون فیلم «ما همه خوابیم»، جهت‌گیری سایت «سینمای ما» و یادداشت‌‌های امیر قادری؛ : «فرهنگ» ما باید «صنعت»‌ای شود

سینمای ما - بهروز خیری: «پدر روزنامه مي‌خواند اما پسر كوچكش مدام مزاحمش مي‌شد . حوصله پدر سر رفت و صفحه‌اي از روزنامه را كه نقشه جهان را نمايش مي‌داد جدا و قطعه قطعه كرد و به پسرش داد .

بيا! كاري برايت دارم . يك نقشه دنيا به تو مي‌دهم ، ببينم مي‌تواني آن را دقيقاً همان طور كه هست بچيني؟

و دوباره سراغ روزنامه اش رفت . مي‌دانست پسرش تمام روز گرفتار اين كار است. اما يك ربع ساعت بعد، پسرك با نقشه كامل برگشت .

پدر با تعجب پرسيد: مادرت به تو جغرافي ياد داده؟

پسر جواب داد: جغرافي ديگر چيست ؟ پشت اين صفحه تصويري از يك آدم بود . وقتي توانستم آن آدم را دوباره بسازم ، دنيا را هم دوباره ساختم. »

پائولو كوئيلو پدران، فرزندان، نوه‌ها

بهرام بیضایی را از زمان «عمو سیبیلو» دوست دارم. فکر کنم سال 56 یا همان حوالی بود که فیلمهای کانونی کوتاه بسیار زیبایی همچون «رهایی»، «ساز دهنی» در ذهن کودکیمان برای همیشه نقش می بست. موضوعش در باره یک سری بچه بود که فوتبال بازی می کردند و یک پیرمرد بد عنق که توپشان را پاره می کرد. یک چیزی توی همین مایه ها بود. فکر می کنم برخورد نسلها بود و از این حرفها که همان موقع هم عجیب حس هم ذات پنداری ایجاد می کرد. «رگبار» با فنی زاده بسیار عزیزش که نمی دانم ما را چرا زود تنها گذشت و رفت و یک پروانه معصومی عالی که نمی دانم بعدها چه بر او رفت. از معدود فیلمهای بیضایی که آدمها برجسته تر از فضا ها بودند. بعد هم «شاید وقتی دیگر» که برایم بسیار عزیز بود، با همه رمز و رازهایش و مایی که هرمونتیک را تازه کشف کرده بودیم و به تعبیر و تفسیر تمامی نشانه ها می نشستیم و تکنیک ساختی که به جرات می گویم سرو گردنی بالاتر از تمامی ساخته های هم دوره اش بود.«باشو» هم سوسن تسلیمی فوق العاده اش را داشت و کودکی که بیضایی خیلی وقت بود که دیگر کمتر از آنها برایمان می گفت. چقدر زیاد دوست داشتم عکس سوسن تسلیمی را با روسری که دهانش را با آن می بست و سرش را نیز. «چریکه تارا» و «مرگ یزدگرد» افسوسی بود برای عدم اکران عمومی شان.«مسافران» برایم ضیافتی بود و آیینه ای از پیروزی ایمان و باور. «سگ کشی» هم با هر لایه اش درگیرمان می کرد و دوران گذری بود از معصومیت و پاکی به دورانی پیچیده و خاکستری. در این بین نمایشنامه هایش بود و فیلم نامه هایش. یادم می آید چقدر زور زدم تا نوشته سیاه شده رویش را در اول نمایشنامه «آرش» خواندم که چیز در این مایه ها بود که این نمایش به علت عدم تسلط بازیگران با زبان پارسی در سال فلان اجرا نشد. زبان و پارسی بودن برای بیضایی جایگاه ویژه ای دارند و این ویژه بودن وقتی که گزارش ناشنال جیوگرافی را می خواندم که ایران و ایرانی بودنمان را در ابعادی وسیع مدیون همین زبانمان علیرغم تمام هجمه ها و ویرانی ها بوده ایم برایم ارزشی مضاعف می یابد. ایرانی بودن را نه به خاطر مرزها و خاک و مسایل فیزیکی که به خاطر مردمانی که در آن زیسته اند و صلح و آرامشی که علیرغم ترک، کرد، لر، گیلکی، مازنی، بلوچی، ترکمنی، عرب، پارسی و ... بودن برایمان به ارمغان آورده دوست دارم. به یاد می آورم تشبیه زیبایی شاعر اهل کشور آذربایجان را در بزرگداشت شهریار که می گفت «دگنک با تمامی کلفتیش وقتی به زمین کوبیده می شود باد و باران موجب سرنگوینش می شود ولی یک نهال نازک با تمام کوچکی و ضعیف بودنش تمامی اینها را تاب می آورد چون ریشه دارد.» ریشه ها اصل هستند برای تکثیر و جوانه زدن و میوه شدن. برای همین باید قوی باشند و پابرجا ولی نه همه چیزمان و مایه افتخارمان چرا که ما نیستیم که انتخاب می کنیم در کدام خاک برویم ولی ما هستیم که می توانیم در نگهداری و هرس کردن درخت و میوه هایش که از این ریشه ارتزاق می کند نقش داشته باشیم. باید دینمان را به آب و خاکی که از آنها قوت گرفته ایم ادا کنیم بدون حب، بغض، دگم و افراطی بودن. برای ماندن به ریشه ها نیاز داریم و برای بالیدن به هرس و نگهداری برای همین هم به بهرام بیضایی نیازمندیم و هم به امیر قادری. بحث بهرام بیضایی یا امیر قادری شامل خیلی از چیزها می شود. گذشته، ریشه ها ، حال ، مدرنیته، نسلها، نیازها، فرهنگ، صنعت، هنر، ... و از آنجایی که در تمامی این حوزه ها صاحب نظر نیستم لاجرم واجد شرایط رای صادر کردن نیستم ولی به عنوان یک مشاهدگر روایتم را می گویم روایتی که با قیاسش با دیگر روایت دوستان و صاحب نظران همیشه سعی در کامل تر کردن و بازنگریش دارم. تصور می کنم مردمان این خاک بوم مثل مردمان این عصر کم حوصله هستند ولی کم شعور، هرگز و این نکته، نکته اساسی است. یک صاحب تریبون در هر مدیومی اگر به مخاطبش احترامی قایل هست باید به این ویژگی عنایت خاصی داشته باشد. کار و کارنامه بیضایی آنقدر پربار و ارزنده هست که نیازی به شناساندن بیشتر نداشته باشد ولی برعکس کار و کارنامه امیر قادری شاید قدری نیاز به تعبیر و تفسیر داشته باشد. من اعتقاد ندارم هر منتقدی یک خالق اثر ناتوان در درونش دارد. شاید این طور باشد ولی این یک اصل نیست. وقتی که امیر قادری شروع به نوشتن کرد من بنا به عللی از مطبوعاتی که تا واو به واوش را نمی خواندم راحتی نداشتم دست کشیده بودم. برای همین تعبیر و تفسیرهایم منحصر به امیر قادری سینمای ما هست. هنری فورد می گوید با هم بودن آغاز ، با هم ماندن پيشرفت و با هم كار كردن موفقيت است.

Coming together is a beginning. Keeping together is progress. Working together is success.

سینمای ما را دوست دارم چرا که سینمای من نیست و با اینکه امیر قادریش قدری زیاد است ولی این دیگرانش را کم رنگ نمی کند. و این برای من که ضعف اصلی مان را در گروه نبودنمان میدانم خیلی خیلی عمده است برای منی که به جماعت ایمان دارم و طی تجربه هایم دیده ام و لمس کرده ام که این جمعیت چقدر سخت جماعت می شویم میدانم که این سینمای ما شدن و سه سال ادامه دادن که امیدوارم به صدها سال برسد یعنی چه و این برایم خیلی ارزش دارد. ارزشی بیش از تمام کارهای استادم بهرام خان بیضایی که خیلی خیلی دوستش دارم. در یکی از کامنت هایم نوشته بودم بسیاری از دوستان و دشمنان امیر قادری هنوز نمی دانند او دارد چه کاری می کند نمی دانم چقدر از این کارها آگاهانه هست و چقدرش مربوط به رسالت و شاید ناخودآگاهش ولی هر چه هست کاری است که جایش در جامعه ما خیلی خالی است و هر کسی در هر جایگاهی باید از این حرکت حمایت و پشتیبانی کند. فکر نکنید پیاز داغش را زیاد کرده ام نه من چند بار هم گفته ام که نه شیفته امیر قادری هستم و نه تمام سلیقه هایش دربست مورد قبولم هست ولی کاری که شروع کرده کار مقدسی و همه ما باید کمکش کنیم که ره تاریک و لغزان است. تازه فقط جماعت شدن تنها حسن این مجموعه نیست و احترام گذاشتن به شعور این مخاطبین کم حوصله ویژگی دیگرشان هست. حسن دیگر برخورد صنعت گونه با این مدیوم است. حتما می گویید اینکه حسن نیست. آمار بیکاران را می دانید؟ میدانید چه تعداد خانواده می تواند از سفره این صنعت روزی بخورد. پتانسیل این حوزه را می شناسید؟ فن سالاران را ارجح می دانید یا روشنفکران را؟ می دانید چه چیزهایی امنیت سلامت و شادابی جامعه را به خطر می اندازد؟ می دانید در حوزه تولید و صنعت چقدر مشکل داریم؟ راستی سینمای ما چقدر حرفه ای است؟ چند تهیه کننده حرفه ای داریم؟ چرا بیضایی باید بنشیند و حساب ستون بدهکاریهایش را جمع بزند؟ مگر فیلمهای بیضایی اکثراً اول که نه و لی جزو بالاهای جدول بفروشها نیستند؟ و هزاران هزار سوال از این دست که ریشه بیشترشان در صنعتی فکر نکردن و صنعتی نبودنمان است. شاید بعضیها اصلاً با صنعت و صنعتی بودن مشکل داشته باشند. ولی صنعت الزامی است در برآورده کردن نیازهای درجه اولی مثل خور و خواب و ضرورتهای زندگی. بدون صنعت ره به جایی نخواهیم برد. از نظر ابراهام مزلو براى بعضى افراد كه در سطح نیازهای فیزیکی به طور جدى محرومیت دارند، اين امر موجب مى‏شود كه امكان رسیدن به نيازهاى بالاتر هرگز برايشان مقدور نشود. براى اين افراد، همين قدر كفايت مى‏كند كه چيزى به دست آورند و به قدر كافى بخورند. به عبارت ديگر، مزلو معتقد بود: افرادى كه هميشه نيازهاى اساسى‏شان ارضا شده باشد، بعدها، كم‏تر تحت تأثير آن نيازها قرار خواهند گرفت. شاید این صنعت نیست که شائبه بد بودن را در بسیاری ایجاد می کند. بلکه به کارگیری بد آن در دست معدودی است که این مشکل را ایجاد می کند.یکی از بزرگترین خصوصیت های اکنونمان سرعت تغییرات است و کیفیت آن. با مقایسه سالهای نه چندان دور و چرخه عمر پدیده ها، متوجه کوتاه تر شدن هرچه بیشتر این چرخه ها می شویم. شنیدم در برخی شاخه ها مدرک دکترا را برای تنها 4 سال معتبر میدانند و برای تمدید آن شخص می باید تز جدیدی ارایه کند. در رشته IT نیز مدرکها با اعتباری عموما 3 ساله صادر می شوند. زمانی بود که تنها دسترسی به اطلاعات و انحصار منابع مزیتی برای دارنده این منابع به حساب می آمد ولی الان با دسترسی عموم به بیشتر این منابع سرعت پروسس و تولید دانش از این اطلاعات است که مزیت ایجاد می کند. در ایام نسبتاً دور نثر بیضایی شدیداً برایم جذاب بود و تازه، نثری که از تاریخ بیهقی می آمد( که البته این را بعد تر ها دانستم.) و با قالبی کهنه، نگاهی نو با خود برایمان داشت. انتظارمان این بود که این نثر از گذشته های دور به آینده برسد ولی تنها تا گذ شته ای نزدیک برایمان امتداد داشت و این یکی از انتظاراتی بود که برآورده نشد. انتظار دیگر به بار نشستن این همه تلاش و ممارست و ابرام بود که طی این سالیان سال آن موهای قشنگ بور را رفته رفته سپید کرد ولی این سپیدی روز به روز امیدمان را به تاریکی برد. امیدمان این بود که استادمان راهی برای ساختن فیلم خودش بیابد که با این همه استعداد و قابلیت و تجربه انتظار نامعقولی نبود. به طور نمونه می توان به یلماز گونی اشاره کرد که فیلم محبوب اش را از زندان ساخت و با کارگردانی دیگر به نام شریف گورن. فیلمی به نام راه که نخل کن را برنده شد. استاد آنقدر خروجی و تولیدی دارد که مدیونش باشیم و بابت این انتظارات هم چیزی به ما بدهکار نباشد ولی اگر این طوری می شد چی می شد. ایراد از ماست که به کم از بهترین قانع نیستیم. گذشتن از گذشته انتظاری است که هنوز هم امید وقوع اش را با خود داریم برای استاد. نمیدانم استاد چقدر با اینترنت، کامپیوتر، دیجیتال، یوتوپ، اسکایپ، گوگول، پرتال، اینترانت، سازمانهای مجازی و مفاهیمی از این قبیل آشنا است. حداقل باید با وبلاگی چیزی حضوری در اینترنت تا امروز داشت که تا جایی که میدانم ندارد. دنیای استلیزه بیضایی باید از گذشته به آینده امتداد می یافت. در مقاله نشنال جیوگرافیک مطالب جالبی می شد یافت یکی از آنها هم مطلبی بود در مورد ایهام، نشانه ها و علاقه ما به نشان ندادن شفاف و دقیق مکنویات قلبیمان به خاطر سوابق تاریخیمان. شاید ریشه دوست داشتنهای ایجاز، کنایه، ایهام و ابهام در ما هم از همین جا می آید. ولی این با کم حوصلگیهای کنونی و سرعت زندگی مورد نیاز عصر حاضر بایدهای جدیدی حاکم کرده که بدون توجه به آنها دچار خیلی خسارتها خواهیم شد.

بهرام بیضایی را خیلی دوست دارم ولی امروز برای ساختن فردا به امیر قادری بیشتر نیاز داریم.

آخر اینکه با سرمایه گذاری در مشترکاتمان که کم هم نیستند خیلی بهتر و بیشتر و نتیجه بخش تر از هم دیگر می توانیم انتقاد کنیم.

نظرات