: منتقدان دوباره دارند جايگاه موثرشان را پيدا مي‌كنند

سينماي ما - خسرو نقيبي: دو سه ساعت پيش در سالن رسانه‌ها در يک برنامه راديويي کنار رامتين شهبازي نشستيم و بحث عجيب و غريبي درگرفت که به‌نظرم نقل‌اش خالي از لطف نيست. موضوع بحث، فضاي نقد و نقادي در جشنواره بود و همين يادداشت‌هاي جشنواره‌اي شبيه اين ستون. رامتين از موضع مخالف و در واقع موافق با رويکرد برنامه حرف مي‌زد و من رفته بودم، چون کاملا حس مي‌کردم بايد از اين فضايي که به راه افتاده دفاع کرد و پشت سر اين جريان ايستاد. اين دقيقا ادامه همان بحثي هم بود که ديروز در اين ستون شروع‌اش کردم و فکر مي‌کنم کم‌کم بايد به فکر تئوريک ‌کردن‌اش باشيم.

در دهه شصت نقدهاي سينماي ايران جريان‌ساز و مهم بودند. ضربه مي‌زدند و کارکرد داشتند. مثال‌اش ماجراي امير نادري که انحراف از مسيرش به رخ‌ فيلمساز کشيده شد و ماجرا تا جايي پيش رفت که او عطاي فيلمسازي در اين سامان را به لقايش بخشيد. بعدتر اما از اواسط دهه هفتاد و به‌طور مشخص در اين يک و نيم دهه، جريان موردنظر از بين رفت. رابطه بين منتقدان و فيلمسازان شکل ديگري گرفت و کسي هم نبود که متذکر شود اين شکل نقدنويسي بي‌بو و خاصيت به بي‌اعتمادي مخاطبان اصلي اين نقدها يعني مردم ختم مي‌شود. نقدها بيشتر به‌کار خوش‌آمد فيلمسازان و سينمايي‌ها مي‌آمد و وقتي نقد تنها به اين محدود شود که روي پرده، فلان حرکت دوربين خوب است و بهمان ري‌اکشن بازيگر، بد، آن وقت کار به همين‌جايي مي‌رسد که امروز رسيده است. هرکس در هرکجا مي‌تواند ريويونويس باشد و ديگر وقتي مخاطب خودش نقاد مي‌شود، آن وقت اصلا دليلي براي هدايت مسير وجود نخواهد داشت.

علي علايي، دوست نازنين‌ام، در نشست مطبوعاتي «مي‌زاک» چيزي را به روي فيلمساز و عوامل فيلم آورد که مدت‌ها بود قايم‌اش مي‌کرديم. اين‌که در همه‌جاي دنيا، وقتي منتقدان در يک فستيوال با يک فيلم بد و روي اعصاب روبرو مي‌شوند، نيمه‌کاره رهايش کرده و فيلم را هو مي‌کنند اما اين‌که در اين بيست سال چنين کاري در ايران انجام نشده و منتقدان آبروداري کرده‌اند، نبايد باعث شود که فيلمسازان احساس کنند در برج عاج نشسته‌اند و هرچه دوست دارند مي‌توانند بگويند و يک‌سري آدم خوشحال هم آن پايين نشسته‌اند که با هرحرکت و حرف آنها کف خواهند زد و تشويق‌شان خواهند کرد. اين آبروداري توهم ايجاد کرده است و جرياني که در دو سه سال اخير در جشنواره به‌وجود آمده، مي‌تواند چنين توهمي را از بين ببرد. منتقدان رک و روراست، همان بلايي را که فيلم سرشان آورده، متقابلا جواب مي‌دهند و به اين هم فکر نمي‌کنند که ممکن است سال بعد، در ديدار دوباره، نظرشان کمي تا قسمتي درباره فيلم‌ها عوض شود. درواقع اين شکل يادداشت‌نويسي از آنِ آدم‌هايي‌ست که اين شهامت را داشته‌اند تا ميانه ميدان باشند و آنقدر روي نظر و سليقه‌شان صائب و محکم هستند که بدانند با يک بار ديدن فيلم مي‌توانند تکليف‌شان را با يک اثر روشن کنند. جلالي‌فخر عزيز نوشته بود سيمرغ شجاعت بايد بگيريم؛ حالا سيمرغ پيشکش، اما اين هجمه به جرياني که مي‌تواند دوباره اثرگذاري نقدنويسي را از نو احيا کند، ديگر انصاف نيست.

در بحث راديويي‌مان، رامتين معتقد به ايده نگه‌داشتن حرمت قلم بود و من، کاملا از اين تئوري دفاع کردم که بايد با فيلمساز همان رفتاري را انجام داد که او با ما انجام داده؛ اگر قرار است ما به جرم روشنفکري سکوت کنيم، مگر فيلمسازي هنر انديشمندانه‌اي نيست؟ چطور شماري از فيلمسازان مي‌توانند با اثرشان به ما توهين کنند و ما نمي‌توانيم؟ محور بحث‌ام اين است. در سال‌هاي اخير، با عملکرد ما و ديگر دوستان‌مان، اعتماد مخاطبان از ريويوها سلب شده است. وقتي دوبار اعتماد کرده‌اند و يک يا دو ريويونويس را برگزيده‌اند تا برنامه فيلم‌ديدن‌شان را با سليقه مشابه خودشان نزد يک نويسنده هماهنگ کنند و بعد ديده‌اند که نويسنده موردنظر خيلي راحت در رعايت شماري از ملاحظات فريبش داده و فيلمي را که نبايد، پيشنهاد کرده؛ و وقتي اين تعداد از دو و سه مي‌گذرد، ديگر اعتمادي به يک سليقه نخواهد داشت. اگر در دهه شصت منتقدان اهميت داشتند و تا نيمه دهه هشتاد، نه؛ و اگر حالا دوباره اين بحث‌ها در حدي بالا مي‌گيرد که رسانه‌هاي ديگر هم مي‌فهمند بايد وارد بازي شوند و اتفاق را پوشش دهند، يعني دارد اتفاق‌هاي خوبي مي‌افتد. آنچه فراموش شده بود دوباره احيا مي‌شود و فراموش نکنيد، هر انقلابي به‌هرحال قربانيان‌اش را هم خواهد داد.

کمي صبر کنيد. تا دو سه سال ديگر، اگر البته بتوانيم مقاومت کنيم، شرايط عوض خواهد شد و ديگر براي دل خودمان و براي خوش‌آمد خود و چندنفر دوروبرمان نخواهيم نوشت. ريويو بايد مخاطب عام داشته باشد و اين، هدف‌گيري آينده همين ستون‌هاست که حالا در جشنواره اهميت زيادي پيدا کرده‌اند.

نظرات